კიკოლაშვილი-არსაკიძე

კიკოლაშვილის ფუძეა მამაკაცის საკუთარი სახელი კიკოლა.

კიკო, კიკოლა, კიკოლიკი ქართულში გავრცელებული სახელებია და ლიტერატურულ ნაწარმოებებშიც გვხვდება.

1818 წელს სოფელ ფარცხისში მოიხსენიებიან ილია ისაკის ძე და დავით ბერიას ძე კიკოლაშვილები, ხოლო მიხეილ ზაქარიას ძე კიკოლაშვილი დიმიტრი ინაშვილის ქალიშვილის – სოფიას თავდები ყოფილა.

1873 წელს კიკოლაშვილთა რამდენიმე წარმომადგენელი დიდ ერგნეთში მართლმადიდებლად მოიხსენიება.

კიკოლაშვილების გვარი წარმომდგარია არსაკიძეთა გვარიდან. თეთრი წყაროს რაიონში, სოფელ ფარცხისში ერთი ძმა კიკოლაშვილია, მეორე კი – არსაკიძე.

აზნაურიშვილი კიკოლაშვილი მოიხსენიება 1721 წელს.

„ენაგეთელმა სვიმონ ივანეს ძე კიკოლაშვილმა მონათლა ვაჟი ივანე, მიმრქმელი იყო ალექსანდრე ნიკოლოზის ძე თიგიშვილი“.

კიკოლაშვილი ბერუკა, აბანოში მცხოვრები ერთი კომლი, მოხსენიებულია ზემო ქართლის საკომლეების ნუსხაში, მეჩვიდმეტე საუკუნის დამდეგს.

საქართველოში 359 კიკოლაშვილი ცხოვრობს: თბილისში – 151, ყვარელში – 62, გარდაბანში – 35, სურამში – 10. არიან სხვაგანაც.

კუჭაისძე-კუჭაიძე

გვარი მომდინარეობს საკუთარი სახელიდან კუჭა.

ჩვენს ხელთ არსებული მასალების მიხედვით, გვარი მეთხუთმეტე საუკუნიდან ჩანს, მაგრამ, არქიტექტონიკის მიხედვით, ის მეთორმეტე-მეცამეტე საუკუნეებს უნდა განეკუთვნებოდეს.

მეთხუთმეტე საუკუნის ერთ საბუთში, რომელიც „მეჭურჭლედ წოდებულ ხელისუფალს“ ეხება, ვკითხულობთ: „... დაგიწერეთ და მოგახსენეთ დაწერილი ესე მე, კუჭაისძემან მიქაელ და ჩემმან ძმის წულმან და ჩემმან შვილმან ცოტნე და გოგიამან, შვილთა და მომავალთა ჩემთათა, თქვენ ხევსა და ბალსა ზემოცა და ატკვერს ქვემოთაც, მას ჟამსა, ოდეს სეტიასა მოვედი... და მოგახსენეთ და შევწირეთ უფნაშის მონასტერი სეტისა მთავარმოწამესა, მისითა შესავლითა ყოვლითა, მთითა, ბარითა, გლეხითა, ველითა, სამართლიანითა მზღვრითა, მკვიდრად და სამამულოდ... აწ რაგვარიც თქუენგან შეწყალებულსა მართებდეს, თქუენსა მეჭურჭლესა მართებდეს... არა გავნოთ, არა გიღალატოთ, და თუ ესე დაწერილი საქმეთა არ გაგითავდეთ – თქვენი ხელი და მეჭურჭლეობა, რაიცა მთავარმოწამისათვის შემომიწირავს თქუენ ხევსა დაგრჩომოდეს“ („სვანეთის საისტორიო ძეგლები“).

მეთხუთმეტე საუკუნის ერთ „დაწერილში“ ჩანს, რომ გლეხები ჰყოლია უფნაშის (სოფელ აცის) მონასტერს, რომელიც კუჭაისძეთა კუთვნილებას შეადგენდა.

ივანე ჯავახიშვილს საყურადღებო საბუთი აქვს აღწერილი, რომელიც იმერეთის მეფე ალექსანდრეს ეხება. იქ მოთხრობილია, რომ რაჭა-ლეჩხუმის თავადს, სარგის ჯაფარიძეს, კუჭაისძესა და ლაშხიშვილს, სვანეთის მცხოვრებთათვის შურისძიების მიზნით, შვიდი წლით სრული გზა შეუკრავთ. უკიდურეს გაჭირვებაში ჩავარდნილ სვანებს დადიანის შუამავლობით მეფე ალექსანდრესთვის დახმარება და შველა უთხოვიათ.

მეორე საბუთის მიხედვით, სვანეთში კუჭაიძეთა და ჯაფარიძეთა შორის მტრობა ჩამოვარდნილა. სრულიად საქართველოს დაყოფამ ცუდად იმოქმედა მხარეებზე: გაწყდა ეკონომიკური კავშირები, მოიშალა სავაჭრო გზები. მესხეთის ჩამოშორებამ დანარჩენ საქართველოს ეკონომიკური მდგომარეობა შეუსუსტა, ხოლო სვანეთივით მიყრუებულ კუთხესაც კი, როგორც სვან ჯაფარიძეთა და კუჭაიძეთა მტრობის შესახებ ცნობებიდან ცხადი შეიქმნა, იმერეთ-გურიისა და ქართლ-კახეთის გარეშე, ადამიანური ცხოვრება არ შეეძლო.

კუჭაიძე მოიხსენიება სვანთა და ჯაფარიძეთა შორის სასისხლო დავის გარიგების წიგნში, 1503 წელს.

„კუჭაიძე კაციასგან უყიდია გაენათელ ნიკოლოზწმინდელ გედეონ ლორთქიფანიძეს მაჭუტოური მამული“, – აღნიშნულია გედეონის მიერ გაენათის ღმრთისმშობლისთვის მიცემულ შეწირულობის საბუთში, 1664 წელს.

საქართველოში 170 კუჭაიძე ცხოვრობს: თბილისში – 102, დუშეთში – 15, თეთრი წყაროში – 10. არიან სხვაგანაც.

პაპიაშვილი-გოგებაშვილი-გოგიბაშვილი-ესტატეშვილი

პაპა ქართველებში მეტად გავრცელებული საკუთარი სახელი იყო. ასევე გვხვდება სახელები: პაპანა, პაპალა, პაპია, პაპუა, პაპუნა, პაპუჩა და ასე შემდეგ.

თითოეული ამ სახელისგან ნაწარმოებია ქართული გვარები. მათ შორის, პაპიასგან მომდინარეობს გვარი პაპიაშვილი.

პაპიაშვილი არის აგრეთვე ცნობილი ქართული საგვარეულოს – გოგებაშვილთა შტო-გვარიც. პაპია გოგებაშვილიდან წარმოიშვა გოგიბაშვილ-პაპიაშვილი, მოგვიანებით კი – გვარი პაპიაშვილი.

გოგებაშვილებიდან მომდინარეობს, ასევე, შანშიაშვილთა გვარის ერთი შტო.

გოგიბაშვილ ესტატედან იღებს სათავეს ესტატეშვილი, სიმეტა გოგიბაშვილიდან – სიმენტაშვილი და ასე შემდეგ.

გოგიბაშვილი და გოგებაშვილი, მეცნიერთა დიდი ნაწილის მიერ, ერთ და იმავე გვარადაა მიჩნეული.

საქართველოში 2 512 პაპიაშვილი ცხოვრობს: თბილისში – 874, მცხეთაში – 192, დუშეთში – 151. არიან სხვაგანაც.

პავლიაშვილი-პავლესშვილი

გვარის ფუძეა ეპონიმური სახელი პავლე. პავლე წინაპრებს „უსესხებიათ“ და მისგან შექმნილა გვარები: პავლაშვილი, პავლაძე, პავლიაშვილი. ეს სახელი სხვა ხალხებშიც გვხვდება და მათგან ნაწარმოებია გვარები: პავლევანოვი, პავლიადი, პავლენკო, პავლიუკი, პავლოვი, პავლოვსკი. სხვა ფორმები იმიტომ მოვიხმეთ, რომ ქართველი მკითხველი გავაცნობიეროთ, რომ არა მარტო ქართველები სესხულობენ სახელებს (სიტყვებს) სხვებისგან, არამედ სხვებსაც აქვს ნასესხები ქართველებისგან.

„პავლე“ ლათინურად „პატარას“, „მცირეს“ ნიშნავს. ფუძეა პაულუსი, რომელიც ევროპის ხალხებში სახელადაც გვხვდება და გვარადაც. მისგანაა წარმოქმნილი ქალის სახელები პავლა და პოლინე.

ქართულში გვხვდება პავლეს კნინობითი ფორმები – პალიკო, პავლია. ამ უკანასკნელისგან მოდის გვარი – პავლიაშვილი.

1521 წლის ქვემო ქართლის აღწერაში გვხვდება გვარები პავლესშვილი და პავლიაშვილი.

გვარი პავლიაშვილი მოხსენიებულია 1523 წელს ბარათაშვილთა გაყრის წიგნში. „ერთწილად, 1523 წელს მიხუდა გერმანოზს...“ ლაპარაკია ფეოდალ გერმანოზ ბარათაშვილზე. გერმანოზმა აწარმოა გვარი გერმანოზიშვილი: „... გერმანოზის და მისი ძმათა პავლიაშვილთა...“

1718 წელს პავლიასშვილი წმინდა ყმისა და მამულის ნასყიდობის წიგნშიცაა მოხსენიებული.

პავლიაშვილები ენაგეთში (სოფელი თეთრი წყაროს რაიონში) და სხვაგანაც აზნაურიშვილებად მოიხსენიებიან.

1818 წელს წინწყაროში მოიხსენიება მღვდელი დიმიტრი პავლიაშვილი.

საქართველოში 2 895 პავლიაშვილი ცხოვრობს: თბილისში – 777, გორში – 681, სიღნაღში – 189. არიან სხვაგანაც.

გადაბაძე მცირერიცხოვანი გვარია

1840 წელს, საბჭოს აღწერაში, რაიონსა და სოფლებში გვარი გადაბაძე დაფიქსირებული არ არის.

წინაპართა გადმოცემით, გადაბაძის წინარე გვარი ყოფილა გარდაფხაძე. სვანეთიდან მათი წინაპარი მესისხლეობას გამოქცევია, სოფელ ტვიშში დასახლებულა და გვარის ფორმა შეუცვლია.

გარდაფხაძე დიდებული გვარია. სუფიქსი ფხა/ფხე ქალის სახელზე მიანიშნებს. გვხვდება სხვა გვარებშიც.

საქართველოში 1995 წელს მიღებული ვაუჩერებით დაფიქსირებულია 112 გადაბაძე: თბილისში – 52, ამბროლაურში – 23, ლანჩხუთში – 15. არიან სხვაგანაც.