ყველასათვის ცნობილი ზალიკო სულაკაურის არანაკლებ ცნობილი ტყუპისცალი, ზურიკო, თუშური ტრადიციების მცოდნე და ხშირად მონაწილეცაა. დღევანდელ ინტერვიუში იგი ათენგენობასა და ქორბეღელას შესახებ გვესაუბრება.

ზურიკო სულაკაური: ათენგენობა ჰქვია იმ ტრადიციულ დღეობებს, რომლებიც იმართება არა მარტო თუშეთში, არამედ ყველგან მთაში, სადაც კი წარმართული ხატებია შემორჩენილი, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მას მაინც სხვადასხვანაირად აღნიშნავენ. ყველა ამ რიტუალში საერთო ისაა, რომ ხატში ადიან, მიაქვთ ზედაშე, საკლავს კლავენ და სწირავენ, მაგრამ, თეატრალიზებული რიტუალები თუშეთში უფროა შემორჩენილი და უფრო ლამაზად მიმდინარეობს თამაშობებით, ცეკვებითა და სიმღერებით, ვიდრე, მაგალითად, ფშავში, სადაც დაახლოებით ორი წლის წინ დამპატიჟეს და ამ დღესასწაულს დავესწარი.

– მაშინ, ამ ტრადიციის თუშური სცენარი გაგვანდეთ, რომელსაც უკეთ იცნობთ და რომელსაც არაერთხელ დასწრებიხართ.

– თუშეთში, როდესაც ზედაშე მიაქვთ, ხმიადებს აცხობენ. ეს სამკუთხედი ფორმის პურებია და მათ ხატს სწირავენ. ხატი არის შემაღლებულ გორაზე, სადაც ქალის შესვლა არ შეიძლება, მხოლოდ მამაკაცები დაიშვებიან. იქ აგროვებენ შეწირულ პურებს და, დაბლა რომ თამაშობანი იმართება, მისი დამთავრების შემდეგ, ამ ხმიადებს ისვრიან. ეს სამკუთხედი პური, როგორც მფრინავი თეფში, ისე მიფრინავს. თუ ეს პური მოგხვდა, კარგის ნიშანია. როგორც ქორწილში დედოფლის თაიგულს აგდებენ და, ვინც დაიჭერს, მომდევნო ქორწილი მისიაო, ასეა აქაც, ოღონდ, ამ შემთხვევაში კონკრეტულად ოჯახის შექმნაზე არაა აქცენტი. უბრალოდ, ვისაც ეს პური მოხვდება, ის რაღაცით დაწინაურდება, სასიკეთო ცვლილებები დაიწყება მის ცხოვრებაში.

– როდის ტარდება ათენგენობა?

– უწინ, როდესაც თუშეთი მეტად დასახლებული იყო, ზამთარში იმართებოდა ათენგენობა – ზაფხულში არავის ეცალა დღეობებისთვის. ახლა, რადგან მდგომარეობა შეიცვალა, ყველა ბარში ცხოვრობს და მთაში როგორც აგარაკზე ისე ადიან, ზაფხულში მართავენ ამ დღესასწაულს – იწყება ივლისის შუა რიცხვებიდან და გრძელდება აგვისტოს შუა რიცხვებამდე, მთელი თუშეთის გაყოლებაზე, სხვადასხვა სოფელში – ერთ დღეს ერთში, მეორე დღეს მეორეში და მიდის ერთმანეთის გადაპატიჟება.

გარდა ამისა, ყველა ხატზე ტრადიციულად იმართება დოღი. ყოველი თუშისთვის საამაყოა, თუ მისი ცხენი გაიმარჯვებს. პირველ ადგილზე გასულს ხვდებოდა ჭედილა ცხვრის ტყავი – იქ ხომ ძირითადად მეცხვარეები ბინადრობდნენ. ცხვრის ტყავისგან ყველის დიდი გუდა კეთდებოდა და ამით აჯილდოებდნენ. ახლაც ასეთივე საჩუქარს გადასცემენ, მაგრამ უკვე სიმბოლური დატვირთვა აქვს. ცხვრის ტყავში ვინღა ინახავს ყველს! მის დამუშავებას დიდი შრომა სჭირდება, ამიტომ, თანამედროვე მეცხვარეები თურქულ ცელოფანს ამჯობინებენ.

– კიდევ რომელ ტრადიციაზე გვიამბობ?

– არის ასეთი, თუშეთში „ქორბეღელას“ ეძახიან: ტანადი მამაკაცები წრეში დგებიან და მათ მხრებზე შეადგებიან 15-17 წლის ყმაწვილები, როგორც ხორუმში. შუაში დეკანოზი დგება სანთლით ხელში. „დღეს ამ დღეობა ვისია, წმიდისით გიორგისიაო“, – გარმონის თანხლებით მღერიან, თან ტრიალ-ტრიალით ადიან ხატში. თან, გზადაგზა ყანწით არაყს მიირთმევენ და ზემოთაც ააწვდიან ხოლმე ყმაწვილებს – სამ-სამი ჭიქით უნდა დაილოცონ. როგორც ავლენ, ისევე, ტრიალითვე უნდა ჩამოვიდნენ. თუ რომელიმე შეზარხოშდა, შეტორტმანდა და „ხორუმში” ჩამდგარნი დაიშალნენ, ეს იმის მომასწავებელია, რომ იმ წელს ცუდი მოსავალი იქნება. ასეთი სიმბოლური დატვირთვა ჰქონდა ამ დღესასწაულს.

– თქვენს სოფელს რა ჰქვია?

– ფარსმა ჰქვია და ფარსმის დღესასწაულზე გიამბობთ. ჩვენთან „ნათეებს“ ეძახიან, სხვა სოფლებში კი – „შულტას“. სწორედ ისინი იხდიან დღეობას. ადრე, როდესაც ცოტა მოსახლე იყო, 3 კაცი იხდიდა ამ დღესასწაულს. ახლა 5 ნათეს ირჩევენ. ერთი კვირით ადრე, ხუთივე ერთად ხარშავს ლუდს, რომელიც ცივდება, დუღდება, იწმინდება და მზადდება... სოფელში წვერიანი ციხე დგას. როგორც კი პირველი მზის სხივი მოხვდება ამ ციხეს, მაშინ გამოაქვთ დროშა.

– ეს დროშა როგორია, რა არის მასზე გამოსახული?

– მასზე ფერადი ნაჭრები კიდია, რომელთა ბოლოშიც ზარებია ჩამოკიდებული. ნათეს ხომ დღეობის გადამხდელს ეძახიან, მართლმადიდებლობაში, მოგეხსენებათ, მნათე არის, ზარს ვინც რეკავს ეკლესიაში. მართლმადიდებლობა შევიდა თუშეთში, მაგრამ, ბოლომდე ფეხი ვერ მოიკიდა სათანადოდ. თუმცა, თითქმის ყველგან გვხვდება მართლმადიდებლური სახელები: წმიდა გიორგის, წმიდა მარიამის ხატი.

– დეკანოზიც ხომ ახსენე.

– ჰო, ეს დეკანოზიც დამლოცველია. ის სანთლით ზედაშეს მიიღებს, დაილოცება, იმ საკლავს, რომელსაც მიუყვანენ სანთლით შუბლზე ჯვარს გამოსახავს, შეუტრუსავს. მაგრამ, ეს დეკანოზი სასულიერო პირი არაა.

– რა ხდება დროშის გამოტანის შემდეგ?

– კლავენ საკლავს მთელი სოფლისთვის და იწყება ნადიმი, 250-300 კაცი იკრიბება. სხვა სოფლებიდანაც მოდიან სტუმრები.

– ქალი არც აქ იღებს მონაწილეობას?

– ქალი იღებს მონაწილეობას: საჭმელი მან უნდა მოამზადოს, გაშალოს, აალაგოს და ასე შემდეგ, მაგრამ, მისი შესვლა ხატში მთაში არსად არ შეიძლება. არის შემოსაზღვრული რაღაც ტერიტორია, სადაც ქალის შესვლა არაა ნებადართული.

– რით ხსნიან ამას?

– იმით რომ, მათი წარმოდგენით, ქალი უწმინდური არებაა.

– ეთანხმებით?

– გარკვეულწილად. როცა მთაში ვარ – ვეთანხმები. მე კი ვარ მორწმუნე მართლმადიდებელი, მაგრამ, იქ როცა ვარ, დროებით წარმართი ვხდები. იქ სხვა გარემოა, სხვა ურთიერთობები, ყველაფერი წარმართულია. თორემ აქ, თბილისში, ღორსაც კი ვკლავ ხოლმე. წარმართული პერიოდიდან შემორჩა მთაში ტრადიციები და, მართალია, სახეცვლილად, მაგრამ, მაინც შეიძლება ითქვას, რომ ამ ტრადიციებს მისდევენ დღემდე, მიუხედავად იმისა, რომ პარალელურად ეკლესიების მშენებლობებიც დაიწყო. ახლაც კი, თუშეთში, სანამ გადახვალ უღელტეხილზე, დიდი ტაძრის მშენებლობა მიმდინარეობს. თუმცა, იმასაც გეტყვით, რომ თუშეთში ღორის ხორცს დღესაც არ ჭამენ. ადრეც, თურმე, რომ გადადიოდნენ თუშეთში, ღორის ტყავის ქალამნებს იხდიდნენ, ინახავდნენ და თუშეთში ისე შედიოდნენ. ღორის ჭაჭანება არ არის იქ.

– ახლა ქალის როლზე გვიამბე.

– კაცი, რომელიც მართავს ათენგენობას, მას ხომ ჰყავს მეუღლე და, ისიც ჩვეულებრივ იღებს მონაწილეობას.

– როგორ?

– დღეობის წინ ირჩევენ თავის შვილებს, რომლებიც მათი დამხმარეები იქნებიან: მამა – ვაჟს, დედა – ქალს. ქალები მომზადება-გამზადებაში არიან ჩართულნი, მამაკაცი კი, ყველაფერს თვალს ადევნებს, რომ კარგად ჩაიაროს. შემდეგ აქაც იწყება თამაშობა, რომლის მიხედვითაც, ქალები მთაში გარბიან. შვილებს კი ისინი მოჰყავთ უკან და იმართება სასამართლო, თუ რატომ გაიქცნენ, რისთვის მიატოვეს ქმრები და ასე შემდეგ. ეს თეატრალური თამაშივითაა. ბოლოს მოსამართლე გამოდის და არიგებს ამ დედებსა და შვილებს. ამ დროს მამები ხატში არიან და მათი იქიდან გამოსვლა არ შეიძლება. საბოლოოდ ყველა რიგდება, აღნიშნავენ ამ შერიგებას და სწორედ ამ მომენტში ისვრიან ხატიდან იმ სამკუთხედ ხმიადებს, რომლებზეც ზემოთ მოგახსენებდით.

– ახლა, ისიც არ მითხრა, ერთ სუფრაზე ერთად არ სხდებიანო ქალი და მამაკაცი.

– როდის იყო, მამათა და დედათა ერთად ეჭამათ პური?! (იცინის).

– ეს მეხუთე საუკუნის ლიტერატურულ ძეგლშია ნათქვამი.

– მთაში ახლაც ასეა, ახლაც არ სხდებიან ერთად. გარდა ამისა, იმ პერიოდში, როდესაც დღეობაა, ქალისა და მამაკაცის ფიზიკური ურთიერთობაც არ შეიძლება.

– საბოლოოდ რითი მთავრდება დღესასწაული?

– დღესასწაული მთავრდება ხინკლაობით. ხინკალი კეთდება მთელი სოფლისთვის. თან, იქ ფარშის მოსამზადებელი მანქანა სად აქვთ და, ამიტომ, კეპავენ ხორცს. აქ რომ სახინკლეში წახვალ და 10 ხინკალში კარგად ხარ, იქ 3 ხინკალში ხარ ეგრე – დიდებია, კარგები, გემრიელები. თან, მთაში არის სპეციალური ქონდარი, რომლის მსგავსიც ქალაქში არ მინახავს, ეს სანელებელი განუმეორებელ გემოს აძლევს მთიულურ ხინკალს, მაგარი რამეა!