კონსტანტინ ზატულინი იმ რუსი პოლიტიკოსების რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის აღიარებას არათუ მიესალმნენ, არამედ ფიქრობენ, რომ ეს დაგვიანებულიც კი იყო. ინტერვიუს ჩასაწერად მას ერევანში დავუკავშირდით, სადაც ის შეხვედრებს მართავდა და, მათ შორის, მთიანი ყარაბაღიც მოინახულა.


– კონსტანტინ ფიოდოროვიჩ, ჩვენი ბოლო საუბრის შემდეგ სიტუაცია რუსეთსა და საქართველოს შორის შეიცვალა იმ თვალსაზრისით, რომ ჩვენი ხელისუფლების ყოფილი და ამჟამად ოპოზიციონერი წარმომადგენლები აქტიურად ელაპარაკებიან რუსეთის პოლიტიკურ ხელისუფლებას.

– მე ამას დადებითად ვაფასებ. საქართველოსთან მიმართებაში ცნობილია, რომ რუსეთის ხელისუფლებამ უარი თქვა პირადად მიხეილ სააკაშვილთან დიალოგზე, მაგრამ ექსპერტების, დიპლომატების დონეზე საუბარი მაინც გრძელდება. ბოლო მოვლენების შემდეგ რუსეთის ხელისუფლებამ გააკეთა რაღაც დასკვნები, რის შემდეგაც რუსეთის მდგომარეობა საგრძნობლად გაუმჯობესდა, მათ შორის პოსტსაბჭოთა სივრცეზე გავლენის გაძლიერების თვალსაზრისით. რაც შეეხება საქართველოს: მივესალმები ჩვენი ხელისუფლების მიდგომას, რომ, რაც შეიძლება, მეტი და ფართო ინფორმაცია ჰქონდეთ საქართველოში მიმდინარე მოვლენებზე და ელაპარაკონ პოლიტიკოსთა ფართო სპექტრს.

– საქართველოს ხელისუფლება აცხადებს, რომ იმ პირებს, რომლებსაც ელაპარაკება რუსი ოფიციოზი, არ აქვთ არანაირი ლეგიტიმაცია ქვეყანაში?

– ის, არის თუ არა ლეგიტიმაცია, დემოკრატიულ სახელმწიფოში ირკვევა არჩევნებით. ამას გარდა, ჩვენ ხომ არ ვაპირებთ ამ კონტაქტებით სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების გარკვევას?! უბრალოდ ეს საშუალებას გვაძლევს, უფრო ფართოდ წარმოვიდგინოთ საქართველოში შექმნილი ვითარება. რაც შეეხება ქართულ ოპოზიციასთან ურთიერთობის პერსპექტივას: გასაგებია, რომ ქართული ოპოზიცია გამოდის საქართველოს ხელისუფლების წინააღმდეგ, მაგრამ ჯერ კიდევ გასარკვევია, როგორია მათი მოსაზრებები საქართველოს შემდგომი განვითარების შესახებ.

– გულისხმობთ ქართული ოპოზიციის პროდასავლურ ორიენტაციას?

– ჯერ ერთი, რომ მათ უმეტესობას პროდასავლური ორიენტაცია აქვს და რუსეთთან ლაპარაკი მას შემდეგ დაიწყეს, რაც მიხვდნენ, რომ ცალმხრივად დასავლური ორიენტაცია მცდარი იყო, ისევე, როგორც იმის მცდელობა, დაერწმუნებინათ ამერიკელები, რომ უარი თქვან სააკაშვილზე. ამ სიტუაციაში მათ მეტი არაფერი დარჩენოდათ, რომ არა შესულიყვნენ რაღაც კონტაქტებში რუსეთთან. მით უმეტეს, რომ დასავლეთში ეს დადებითად ფასდება. რაც შეეხება მათ ზოგად მიდგომას: ქართული ოპოზიციის არც ერთ წარმომადგენელს არ შეუძლია და არც აქვს იმის მცდელობა, რომ უარი თქვას აფხაზეთისა და „იუჟნაია ოსეტიას“ დაბრუნებაზე. რა თქმა უნდა, აქ განსხვავებული მოსაზრებებია: უფრო კარგად ორგანიზდეს ანშლუსი თუ მშვიდობიანად მოელაპარაკონ აფხაზებსა და სამხრეთელ ოსებს. ამ უკანასკნელის საწინააღმდეგო რუსეთს არაფერი აქვს. თუ საქართველო დაარწმუნებს ამ ხალხებს, რომ მათთვის უკეთესი იქნება საქართველოს შემადგენლობაში, ჩვენ, რუსეთში, არ შეგვიძლია ამისთვის წინააღმდეგობის გაწევა. ეს არის აფხაზი და ოსი ხალხის არჩევანი, და რაკი ჩვენ ვაღიარეთ მათი თვითგამორკვევის უფლება, მათ შეუძლიათ, რაღაც მომენტში ჩათვალონ, რომ უკეთესი იქნებოდა საქართველოსთან გაერთიანება. მაგრამ თქვენც გესმით, რომ ასეთი სცენარის ალბათობა ძალიან დაბალია. ხალხების დონეზე ეს კიდევ შესაძლებელია, მაგრამ პოლიტიკური ელიტების დონეზე ასეთი რამ არასდროს მომხდარა და ამის ყველაზე ნათელი მაგალითია ბელორუსია. ჯერ კიდევ ათი წლის წინათ მოეწერა ხელი სამოკავშირეო სახელმწიფოს შექმნის დოკუმენტს, მაგრამ ეს სამოკავშირეო სახელმწიფო მაინც არ არსებობს და სწორედ ბელორუსიის ლიდერის პირადი ამბიციების გამო. მისი მისწრაფებაა, შეინარჩუნოს დამოუკიდებლობა, მათ შორის, რუსეთისგანაც კი. ამიტომ მე არ მჯერა, რომ საქართველოს, რომელმაც დაკარგა, ჩემი აზრით, ჯერ მორალური, შემდეგ ფაქტობრივი და, ბოლოს, იურიდიული უფლება, ჰქონდეს პრეტენზია აფხაზეთსა და „იუჟნაია ოსეტიაზე“, განჭვრეტად მომავალში შეძლებს მათ დაბრუნებას.

– მაგრამ…

– დავასრულებ აზრს. მე ვფიქრობ, რომ სხვა ხაზი იქნებოდა უფრო რეალისტური: კერძოდ, ქართველმა პოლიტიკოსებმა უნდა მონახონ თავიანთ თავში ძალა, რომ გაუმკლავდნენ ამ წყენას თუ ჭრილობას და თავიანთი ცხოვრება ახალ საფუძვლებზე ააშენონ. ისევე, როგორც თავის დროზე ალჟირზე თქვა უარი საფრანგეთმა.

– ალჟირი და საფრანგეთი ძალიან განსხვავდება დანარჩენი საქართველოსა და აფხაზეთ-ცხინვალისგან?

– რატომ? ალჟირში რამდენიმე მილიონი ფრანგი ცხოვრობდა და თვით იმ პერსპექტივამაც კი, რომ ალჟირი შეიძლება, დაიკარგოს, ლამის სამოქალაქო ომი გამოიწვია საფრანგეთში. მაგრამ დე გოლმა გამონახა საკუთარ თავში ძალა, რომ უარი ეთქვა უპერსპექტივო იდეაზე – ალჟირის შენარჩუნებაზე.

– ეს ორი სრულიად განსხვავებული რამაა, უბრალოდ ეს არ არის ჩვენი ინტერვიუს თემა და ამიტომ არ შევჩერდები.

– რა თქმა უნდა, სრული ანალოგია არ არის, მაგრამ არსებობს განზოგადების სხვადასხვა ხარისხი და განზოგადების რაღაც ხარისხის მიხედვით, ეს ასეა. სხვა საქმეა, არის თუ არა შესაძლებელი, რომ ქართულ პოლიტიკაში გამოჩნდეს ისეთი ფიგურა, რომელიც ძალიან მშვიდად იტყვის უარს აფხაზეთსა და „იუჟნაია ოსეტიაზე“, განიხილავს მათ, როგორც დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს და, თუ სურვილი იქნა, დაამყარებს მათთან ორმხრივ ურთიერთობებს.

– მე რთულად წარმომიდგენია, რომ ქართული პოლიტიკის განჭვრეტად მომავალშიც კი გამოჩნდეს მსგავსი პოლიტიკოსი, მაგრამ, დავუშვათ, ასეთი პოლიტიკოსი გამოჩნდა. ჩვენ ვხედავთ, რომ სეპარატისტებმა არ იკმარეს ყოფილი ავტონომიების საზღვრები და ხან თრუსოს ხეობაზე აქვთ პრეტენზია და ხან ბორჯომისაზე. ანუ ეს პროცესი არ გაჩერდება.

– განსხვავებული აზრები შეიძლება, გამოითქვას პირად დონეზე, პარლამენტის დეპუტატების დონეზე, მაგრამ, თუ რუსეთის ოფიციალურ ხელისუფლებაზე ვილაპარაკებთ, რუსეთმა აღიარა „იუჟნაია ოსეტია“ იმ საზღვრებში, რომლებშიც არსებობდა „სამხრეთ ოსეთის ავტონომიური ოლქი“ საბჭოთა საქართველოს შემადგენლობაში. რაც შეეხება მათ სურვილს, რომ ჰქონდეთ უფრო ბევრი: სურვილი ნებისმიერი შეიძლება, არსებობდეს, საქმე ისაა, როგორ მიესადაგება რეალობას. შემიძლია სხვა მაგალითი მოვიყვანო: მახსოვს, რომ 90-იან წლებში საქართველოში გამოდიოდა რუკები, რომლებზეც კრასნოდარის მხარის შავი ზღვის სანაპირო ტუაფსემდე საქართველოს შემადგენლობაში იყო და ამაზე ფილმებსაც იღებდნენ.

– მე არ მახსოვს ასეთი რუკები და ფილმები, მაგრამ, ალბათ, იგულისხმებოდა ის, რომ 1918 წელს რამდენიმე თვის განმავლობაში, როდესაც რუსეთში სამოქალაქო ომი იყო, გენერალმა მაზნიაშვილმა დაიკავა ეს ტერიტორიები. ეს ისტორიული ფაქტია.

– არავინ უარყოფს, რომ სოჭის ტერიტორიაზე, საიდანაც მე ვარ წარმოშობით, ისტორიულად ცხოვრობს ქართული სათვისტომო, არცთუ მრავალრიცხოვანია, მაგრამ მაინც აქტიურ მონაწილეობას იღებს ქალაქის ცხოვრებაში.

– ჩვენი ბოლო საუბრისას, როდესაც ვარჩევდით თემას, შეუძლია თუ არა საქართველოს თავისი სახელმწიფოებრიობის განვითარება, თქვენ სიტყვასიტყვით ასე თქვით: „ვინ თქვა, რომ საქართველო გახდება ძლიერი და მდიდარი ქვეყანა? რა საფუძველი აქვს ამას?“ აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონს აქვთ ამისი საფუძველი?

– მე არ მახსოვს ეს ინტერვიუ ზეპირად, მაგრამ, როგორც ჩანს, ვგულისხმობდი შემდეგს: ის ფაქტი, რომ რომელიღაც სახელმწიფო გამოაცხადებს დამოუკიდებლობას, არ ნიშნავს, რომ ის ერთხელ და სამუდამოდ აბარებს გამოცდას თავის დამოუკიდებლობაში. მე მეჩვენება, საქართველომ იმ საზღვრებში, რომელზეც პრეტენზია ჰქონდა საბჭოთა კავშირის დაშლის დროს, ვერ შეძლო სახელმწიფოდ შედგომა. რაც შეეხება იმას, შეუძლია თუ არა საქართველოს შედგეს სახელმწიფოდ დარჩენილ საზღვრებში, ალბათ, შეუძლია. ვიმეორებ, ამაში არაფერია უცნაური: მსოფლიოში ბევრი სახელმწიფოა, რომელიც არ არის თვითკმარი და მხოლოდ თავისი შიდა რესურსებით არ არსებობს. ყველა ერთმანეთთანაა გადახლართული, უბრალოდ, თვითკმარობის ხარისხია სხვადასხვა. საქართველო ბევრადაა გარე ფაქტორებზე დამოკიდებული და ამას რამდენიმე მიზეზი აქვს: ჯერ ერთი, საქართველოს არ აქვს მნიშვნელოვანი მინერალური რესურსები; საქართველოს არ აქვს მაღალი დონის განვითარებული მრეწველობა და თავისი დამოუკიდებლობის პერიოდში ის აგრარულ-ინდუსტრიულ ქვეყნად გადაიქცა, როდესაც საბჭოთა კავშირის დროს ინდუსტრიულ-აგრარული ქვეყანა იყო.

– უფრო ბუნებრივი არ არის საქართველოსთვის, რომ აგრარულ-ინდუსტრიული იყოს?

– შესაძლოა, მაგრამ დღეს მსოფლიო ეკონომიკაში აგრარული ქვეყნები მწვავე კონკურენციაში არიან ერთმანეთთან. საქართველოს ბუნებრივი ბაზრები არის დსთ-ის სივრცეში, თუმცა საქართველო თვითონ გამოვიდა დსთ-დან, ოღონდ, ამის მიუხედავადაც, არ დავიწყებია, გავეფრთხილებინეთ, რომ ძალაში ტოვებდა დსთ-ის ფარგლებში ხელმოწერილ 75 ხელშეკრულებას. ანუ ჩვენ ვხედავთ, რომ საქართველოს, ერთი მხრივ, არ უყვარს დსთ, მაგრამ დაინტერესებულია იმ 75 ხელშეკრულებით და, რაც მთავარია, თქვენი პრეზიდენტისთვის ჟესტებია რეალურ ქმედებებზე მნიშვნელოვანი.

– დავაზუსტებ, არ ვიცი და იმიტომ: საქართველომ ძალაში დატოვა დსთ-ის ფარგლებში გაფორმებული 75 ხელშეკრულებაო, მაგრამ დსთ-ს, თუ არ უნდოდა, არ შეეძლო, გაეუქმებინა ისინი საქართველოს გასვლის შემდეგ?

– რა თქმა უნდა, თუ ამის სურვილი ექნებოდა რუსეთს.

– და რატომ არ ისურვა ეს რუსეთმა?

– რუსეთი არ არის დაინტერესებული, რომ ვინმე გავიდეს დსთ-დან და, თავისთავად, მიხეილ სააკაშვილის ჟესტი გათვლილი იყო იმაზე, რომ „ნასოლიტ“ რუსეთისთვის, მიუხედავად იმისა, რომ ეს თავად საქართველოს აყენებდა ზიანს. მაგრამ ეს ყველაფერი მოხდა იმ სულისკვეთებით, რომ, რაკი ჩემს მეზობელს ჰყავს ძროხა და მე არ მყავს, იმის ნაცვლად, რომ ჩემი ძროხა ვიყოლიო, სჯობს, მეზობელს მოვუკლა ძროხაო. რაც შეეხება რუსეთს: როგორც გითხარით, ის არ არის დაინტერესებული, მხარი დაუჭიროს ვინმეს გასვლას დსთ-დან; მეორეც, რუსეთის მიერ იმ 75 ხელშეკრულების გაუქმების მოთხოვნა დაძაბავდა მის ურთიერთობას სხვა დსთ-ელ მოკავშირეებთან და ჩვენ არ მიგვაჩნია საჭიროდ ამის გაკეთება. სააკაშვილის გამო არ ღირდა სხვა ქვეყნებთან ურთიერთობის დაძაბვა, მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ გვაქვს მათზე გავლენა.

– როდის აპირებს რუსეთი, დააყენოს დსთ-ში აფხაზეთისა და ცხინვალის მიღების საკითხი?

– არ აპირებს, რადგან აცნობიერებს, რომ დსთ-ის ძალიან ბევრი ქვეყნისთვის ეს იქნებოდა დიდი გამოცდა. თანაც ამ საკითხის გადაწყვეტამდე, უზრუნველყოფილი უნდა ყოფილიყო, აღიარება. როგორც იცით, აფხაზეთი და „იუჟნაია ოსეტია“ რუსეთის გარდა ჯერჯერობით არავის უღიარებია.

– რუსეთი გარეთ ეძებს მოკავშირეებს აღიარებაში, რადგან ახლომდებარე სახელმწიფოები თავიანთ გავლენას შეიტანენ სოხუმსა და ცხინვალში, რაც რუსეთისთვის არ არის ხელსაყრელიო?

– რუსეთი სინამდვილეში დღეს არ არის ჩაციკლული იმაზე, რომ ყველამ აღიაროს აფხაზეთი და „იუჟნაია ოსეტია“, მაგრამ აქ არის გარემოება, რომელიც რუსეთის ინიციატივის გარეშე გაჩნდა. კერძოდ, საქმე ეხება ბელორუსიის მიერ ამ ქვეყნების აღიარებას. ეს ნათელი მაგალითია იმისა, თუ როგორ ცდილობს პრეზიდენტი ლუკაშენკო არც ისე სამართლიანად და გონივრულად ითამაშოს ამ აღიარებით.

– კონკრეტულად?

– მისთვის რუსეთიდან არავის უთხოვია აღიარება, თუმცა ამის გაკეთება შესაძლებელი იყო, ჩვენ რომ ვყოფილიყავით დაინტერესებული. ზუსტად ვიცი, რომ რამდენიმე წლის წინათ ლუკაშენკო აგულიანებდა აფხაზებსა და სამხრეთელ ოსებს, ბელორუსია არ იქნება პრობლემა, მთავარია, რუსეთმა გაღიაროთ, მაგრამ რუსეთი აყოვნებსო. ის თამაშობდა და უბიძგებდა აფხაზეთსა და „იუჟნაია ოსეტიას“, რომ მათ რუსეთისთვის ეთხოვათ აღიარება, მაგრამ, როგორც კი რუსეთმა აღიარა ისინი, სიტუაცია შეიცვალა. ლუკაშენკომ მიიჩნია, რომ ეს საკითხი შეიძლება, გახდეს რუსეთთან ვაჭრობის საგანი. ამის შემდეგ ის ეძებს საბაბს, რომ თქვას, ჩვენ მზად ვართ რაღაც პოლიტიკური ნაბიჯებისთვის, თუ ჩვენს ეკონომიკას დაეხმარებითო. მან თავისი ინიციატივით დაიწყო ამ საკითხის წინ წამოწევა და, ჩემი აზრით, ძალიან „ნეპრილიჩნი“ სიტუაცია მივიღეთ. მას ამ საკითხის იაფფასიანი ვაჭრობის თემად ქცევა უნდოდა, მაგრამ რუსეთი ამაზე არ წავიდა და ამიტომაც ეს თემა ჩაკვდა. თუმცა პერიოდულად, სეზონურ გაციებასავით, ამოტივტივდება ხოლმე ბელორუსიის პარლამენტში, როდესაც მათ მიერვე აღგზნებული ჟურნალისტები დეპუტატებს უსვამენ შეკითხვას, რა ხდება აღიარების გარშემოო? ეს ძალიან პრიმიტიული და ვაჭრუკანული მიდგომაა. დღეს რუსეთი არ არის ჩართული აფხაზეთისა და „იუჟნაია ოსეტიას“ აღიარებისთვის ბრძოლაში. რუსეთი მხარს უჭერს მათ დამოუკიდებლობას, მაგრამ ფიქრობს, რომ რუსეთის აღიარება საკმარისია, რათა აფხაზეთსა და „იუჟნაია ოსეტიაში“ ცხოვრების დონე გაუმჯობესდეს.

– პრიმიტიულად ვიტყვი: ბელორუსია მზად არის, თუ სარფიანად ივაჭრებს რუსეთთან, აღიაროს?

– ბელორუსია ამ საკითხს ვაჭრობის თემად აქცევს, მაგრამ ამას არანაირი კავშირი არ აქვს რეალურ აღიარებასთან.

– ბელორუსია ვაჭრობსო, მაგრამ პერიოდულად უკრაინაშიც კეთდება განცხადებები, რომ არ აპირებენ აღიარებას. მათაც ვაჭრობა უნდათ რუსეთთან?

– რუსეთს არც უკრაინის წინაშე დაუყენებია ეს საკითხი. თავის დროზე, საარჩევნო კამპანიის დროს მიდიოდა პოლემიკა ამაზე მაშინდელ ოპოზიციასა და ხელისუფლებას შორის. ახლა ეს ოპოზიცია უკვე გახდა ხელისუფლება და ცდილობს, თავისი ხაზი გაატაროს. მე ვიცი, რომ უკრაინის მმართველ პარტიაში არიან პოლიტიკოსები, რომლებსაც ბუნებრივი ჰგონიათ აღიარება. მათ ეს შთააგონა საქართველოს ხელისუფლების უხეშმა მოქმედებებმა წინასაარჩევნო კამპანიის დროს, როდესაც დამკვირვებლებად რამდენიმე ათასი ადამიანი მიავლინა. ამდენად, ისინი, ვინც ამ დამკვირვებლების მსხვერპლი უნდა გამხდარიყვნენ, არ არიან აღფრთოვანებული საქართველოს ხელისუფლებით და არ მგონია, ხმა მისცენ უკრაინის თანამშრომლობის გაღრმავებას საქართველოს დღევანდელ ხელისუფლებასთან. მეტიც, ზოგიერთი ფიქრობს, რომ უნდა აღიარონ კიდეც აფხაზეთი და „იუჟნაია ოსეტია“. მიუხედავად ამისა, უკრაინის დღევანდელი საგარეო საქმეთა მინისტრი აღიარების წინააღმდეგია. აქ სხვა ფაქტორი მუშაობს: „რეგიონების პარტიაშიც“ აქვთ ეჭვი, რომ შესაძლოა, მსგავსი რამ მოხდეს ყირიმში და იმისთვის, რომ არ შეიქმნას ასეთი პრეცედენტი, უარს ამბობენ აფხაზეთისა და „იუჟნაია ოსეტიას“ აღიარებაზე. ამასთან, უკრაინაში არ უნდათ, რომ ამის გამო დასავლეთს დაუპირისპირდნენ. არ უნდათ, უარი თქვან ევროკავშირთან ურთიერთობის პერსპექტივაზე. უკრაინელი პოლიტიკოსების დიდი ნაწილი განაგრძობს ფატნაზიორობას ევროკავშირში შესვლის თემაზე. მართალია, ეს მითოლოგიაა, მაგრამ ხანდახან მითები უფრო მდგრადია, ვიდრე რეალობა. მაგალითად, ისევე, როგორც მითოლოგიაა, რომ ქართველები არიან პირველი ევროპელები.

– მაგრამ ჩვენ ხომ ვიპოვეთ მათი ძვლები?

– და მათ გითხრეს, პირველი ევროპელები ვართო?

– არა, ვერ გვითხრეს, რადგან უკვე გარდაცვლილები ვიპოვეთ, მაგრამ მეცნიერები ამბობენ, პირველი ევროპელები არიანო.

– ის, რომელიც აფრიკაში იპოვეს, ვინ არის? პირველი აფრიკელი?! მაშინ შესაძლებელია ისიც ითქვას, რომ, რაც თქვენმა არქეოლოგებმა იპოვეს, არა მხოლოდ პირველი ევროპელები არიან, არამედ – პირველი დემოკრატებიც?!

– შეიძლება, ასეც იყოს, მაგრამ ეგ არ უთქვამთ. არ ვიცი, იყვნენ თუ არა ზეზვა და მზია პირველი ევროპელები, მაგრამ, როგორც ამბობენ, საქართველოს პირველი რესპუბლიკის კონსტიტუცია ყველაზე დემოკრატიული კონსტიტუცია იყო იმ დროს ევროპაშიო.

– ვინ თქვა ეს?

– ექსპერტებმა.

– მაპატიეთ, მე მინდა უფრო რეალური არგუმენტები. დემოკრომეტრი გაქვთ, რომელიც ზომავს დემოკრატიის ხარისხს?

– თითქმის.

– მე გეტყვით, რომელი იყო ყველაზე დემოკრატიული კონსტიტუცია.

– საბჭოთა კავშირის?

– დიახ, ოღონდ მხოლოდ ქაღალდზე იყო და არ სრულდებოდა.

– ამასაც ამბობენ ჩვენი ექსპერტები. ამბობთ, ოპტიმალური იქნება, თუ საქართველო თავის თავში მონახავს ძალას და აღიარებს აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის გაშვებასო. თუ ასეა, მაშინ რაში სჭირდება საქართველოს რუსეთთან ურთიერთობა?

– ეს ლოგიკა ნიშნავს იმას, რომ რუსეთთან ურთიერთობა მხოლოდ იმისთვისაა საჭირო, რომ დავიბრუნოთ აფხაზეთი და „იუჟნაია ოსეტიაო“.

– მე არ ვიცი, ვის რა ლოგიკა აქვს, უბრალოდ კითხვას ვსვამ.

– მესმის, მაგრამ მე კონკრეტულად გპასუხობთ: მე ვფიქრობ, არასწორია ამის თქმა, რადგან უკვე ვილაპარაკეთ იმაზე, რომ მოკლე და საშუალოვადიან პერსპექტივაში საქართველო ეკონომიკურად დამოკიდებულია დსთ-ის ბაზარზე. თუმცა, თუ საქმე მხოლოდ აფხაზეთსა და „იუჟნაია ოსეტიაშია“, მაშინ ეკონომიკური საკითხი მეორეხარისხოვანია, რაც მე ასე არ მგონია. ასევე, რუსეთში დასაქმებული არიან ქართველები, ისინი აგზავნიან ფულს.

– ქართველები არა მხოლოდ რუსეთში, უკვე მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში მუშაობენ. საბაჟო კავშირის შექმნა ნიშნავს, რომ ქართული პროდუქცია მოხვდება რუსულ ბაზარზე? ამ კავშირის პოტენციალურ წევრებს არ აქვთ დაწესებული ემბარგო ქართული პროდუქციისთვის.

– არ გამოვრიცხავ ასეთ შესაძლებლობას.

– რუსეთს შეუძლია, თქვას, ქართული პროდუქცია არ მინდაო და დანარჩენებსაც ააკრძალინოს?

– არ ვიცი, რა გადაწყვეტილებებს მიიღებენ, მაგრამ რუსეთისთვის საბაჟო კავშირის შექმნა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ემბარგოს პოლიტიკური მოტივაცია. თუ ერთობლივი გადაწყვეტილება არ იქნა მიღებული, რუსეთი არაფერს მოიმოქმედებს.

– თუ საქართველო ვერ შეძლებს რუსეთთან ურთიერთობის მოწესრიგებას, ამას მოჰყვება ტერიტორიების პერმანენტული დაკარგვა?

– ეს დამოკიდებულია საქართველოს შიდა პოლიტიკაზე. თქვენ შეიძლება, არ დამეთანხმოთ, მაგრამ აფხაზებთან და ოსებთან ურთიერთობის გამწვავების პირველწყარო იყო საქართველოს არასწორი შიდა პოლიტიკა. ასე რომ, რაც შემდეგ მოხდება, ისიც ამაზე იქნება დამოკიდებული; მეორე, დამოკიდებული იქნება იმაზე, საქართველო აგრესიულ პოლიტიკას აირჩევს თუ მშვიდობისმოყვარეს. თუ 2008 წლის პოლიტიკას გაიმეორებს, არ არის დაზღვეული იმისგან, რომ საქართველოს შიგნით თუ გარეთ მოიძებნონ ადამიანები, რომლებიც ეცდებიან, იპოვონ საქართველოს სუსტი წერტილები. ამისგან არავინაა დაზღვეული. ჩვენც გვაქვს სუსტი წერტილები, მაგრამ სხვა საქმეა, შეუძლიათ თუ არა ამის ჩვენ საწინააღმდეგოდ გამოყენება. გამოცდა გამძლეობაზე 24 საათის განმავლობაში ტარდება.