ჰქონდა თუ არა სასიყვარულო კავშირი საკუთარ მამიდაშვილთან გურჯ ხათუნთან დავით ულუს და რას სჩადიოდა იგი ეჭვიანობის გამო
დავით ულუ ლაშა გიორგის ერთადერთი და უკანონო ვაჟი გახლდათ. მან საკმაოდ რთული გზა განვლო სანამ ხელისუფლებაში მოვიდოდა. რამდენჯერმე სასწაულით გადაურჩა სიკვდილს. ამ ყოველივემ კვალი დააჩნია მის პიროვნებას, რამაც ანარეკლი პოვა დავით ლაშას ძის მეტყველებაზე, ამასთანავე იყო მშიშარა და საშინელი ეჭვიანი. საბოლოოდ, ულუ დავით ნარინთან ერთად გაამეფეს მონღოლებმა. ასე დაიწყო ორმეფობა საქართველოში. ამის შესახებ ისტორიკოსი, პროფესორი ჯაბა სამუშია გვიამბობს:
– საქართველოს ისტორიას ბევრი ტრაგიკული მეფე ახსოვს, რომელთა შორის დავით ულუ შეიძლება ითქვას, რომ ერთ-ერთი გამორჩეულია. ჯერ იყო და ბავშვობაში დასცინოდნენ მას, როგორც ლაშა გიორგის ნაბუშარს. შემდგომ სასიკვდილოდ იმეტებდნენ, ხოლო, ცხოვრების მეორე ნახევარში, როცა ის უკვე მეფე გახდა, მონღოლებთან ჭიდილში ხან ოქროს ურდოშო იყო, ხან – ყარაყუმის გზაზე ან სულაც სიბაზე იდგა. ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ ლაშა გიორგის მოეწონა ველისციხელი ქალი, რომელიც ქმარს წაჰგვარა. მიიყვანა სასახლეში და სწორედ მასთან შეეძინა დავითი, მისი ერთადერთი პირმშო. მოგვიანებით ეს ქალი ისევ ქმართან დააბრუნეს და ლაშას არ მისცეს მასზე ქორწინების უფლება. დავითი კი სასახლეში იზრდებოდა. მემატიანეს ინფორმაციით, ლაშა-გიორგის სიკვდილის წინ თავისი დისთვის, რუსუდანისთვის ანდერძად დაუბარებია, როგორც კი ჩემი ვაჟი, დავითი გაიზრდება, ის გაამეფეო. მანამდე კი ქვეყანას რუსუდანი განაგებდა.
– შეასრულა რუსუდანმა ლაშას ანდერძი?
– არა, უფრო მეტიც, დავითის თავიდან მოიშორების მიზნით, რუსუდან მეფემ, ის თავის ქალიშვილთან, თამართან გაგზავნა. თამარ რუსუდანის ასული, გათხოვილი იყო სულთან ყიასადინზე. ისტორიაში იგი გურჯი ხათუნის სახელით არის ცნობილი. ყიასადინს დიდი სიყვარული აკავშირებდა თამართან. მან, არათუ ისლამის მიღება მოითხოვა უსაყვარლესი ცოლისგან, არამედ მის სახელზე ტაძარიც კი ააგო საკუთარ სახელმწიფოში.
– როდის ჩავიდა დავითი თავის მამიდაშვილ თამართან?
– დავითი ახალგაზრდა ყმაწვილი იყო, როდესაც თამართან ჩავიდა. მემატიანე მოგვითხრობს, რომ რუსუდან მეფე საქართველოდან მის მოშორებას არ დასჯერდა და ყიასადინს მალულად მისწერა: ნუთუ ვერ ამჩნევ, როგორი ურთიერთობა აკავშირებთ მათ ერთმანეთთან, ვერ ხედავ, რომ დავითს და თამარს ერთმანეთი უყვართო? მართალია, თამარს და დავითს მათლა დაძმური სიყვარული აკავშირებდათ ერთმანეთთან, მაგრამ ვინაიდან ისლამური რელიგიისთვის ბიძაშვილ-მამიდაშვილის სასიყვარულო ურთიერთობა არ არის უცხო, ამიტომაც ყიასადინმა ადვილად დაიჯერა თამარისა და დავითის სიყვარულის ამბავი და ამით, რუსუდანის ანკესზეც წამოეგო.
– რა მოიმოქმედა ცოლის ღალატში დაეჭვებულმა ყიასადინმა?
– მიუხედავად ყველაფრისა, ყიასადინს მაინც გაუჭირდა სახალხოდ დავითის დასჯა, ამიტომ შეიპყრო და მეზღვაურებს გაატანა, რომელთაც უბრძანა, მისთვის ბორკილები დაედოთ და შუა ზღვაში გადაეგდოთ. მეზღვაურებმა მართლაც შეასრულეს ყიასადინის ბრძანება. თუმცა, ერთ-ერთმა ღვთისნიერმა ვერ მოითმინა და ბედს მინდობილ დავითს წყალში პატარა ნაფოტი გადაუგდო. მართლაც, ისე მოხდა, რომ დავითი ამ ნაფოტის წყალობით გადარჩა. 6 თვის განმავლობაში, სანამ მომჯობინდებოდა, ფეხზე დადგებოდა და მისი გადარჩენის ამბავი ყიასადინის ყურამდე მიაღწევდა, დავით ლაშას ძე ადგილობრივ ვაჭარს ჰყავდა შეფარებული.
– რა მოხდა მას შემდგომ, როდესაც ყიასადინმა დავით ლაშას ძის ადგილსამყოფელი შეიტყო?
– ყიასადინმა კვლავ შეიპყრო იგი, ამჯერად დაატყვევა და ორმოში ჩააგდო, ზემოდან კი უზარმაზარი ქვა დააფარა.
ცნობილია, რომ გარდაცვალების წინ მამამ – ლაშა-გიორგიმ დავითს, ერთგული მსახური, სოსანა მიუჩინა. სოსანამ მის ცხოვრებაში უდიდესი როლი ითამაშა. ვფიქრობ, მასზე ერთგული ამ ადამიანს არავინ ჰყოლია. სწორედ, სოსანა იყო ის ადამიანი, ვინც ხაროში ჩაგდებულ დავითს ყოველდღე საჭმელს უზიდავდა. ამასობაში საქართველოში პოლიტიკური ვითარება იცვლება. საქმე ისაა, რომ 1245 წელს მეფე რუსუდანი გარდაიცვალა. მანამდე, მან მეფედ დასვა თავისი ვაჟი დავითი, მაგრამ იმისთვის, რომ დავით რუსუდანის ძე მეფედ ეღიარებინათ და ეკურთხებინათ, იგი ჯერ სომხეთში მჯდომ ნოინთან ჩავიდა. მან კი ოქროს ურდოში გააგზავნა ბათო ყაენთან, ამ უკანასკნელმა – ყარაყურუმში დიდ ყაენთან, რადგან ვერ მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება.
ამ სიარულში დრო გავიდა, ეს ხომ შუა საუკუნეებია. ჩვეულებრივ მოგზაურებს დღეში 50 კილომეტრზე მეტის გავლა უჭირდათ. ვოლგისპირეთიდან, სადაც იმხანად ბათო ყაენის დედაქალაქი იყო, ყარაყურუმამდე 5 000 კილომეტრამდე მანძილია. ამ ტერიტორიის გავლას ძალიან დიდი ხანი დასჭირდებოდა. 5-6 თვე, ან კიდევ უფრო მეტიც. ამ ხნის განმავლობაში დავით რუსუდანის ძის ასავალ-დასავალის შესახებ, საქართველოში, არავინ არაფერი უწყოდა. მე დარწმუნებული ვარ რუსუდანი შვილის დარდს გადაჰყვა. ქვეყანა დარჩა მეფის გარეშე. აი, ამ დროს, დიდებულთა ნაწილმა გაიხსენა, უფლისწული დავით ლაშა-გიორგის ძე. მის მოსაძებნად საქართველოდან საგანგებო დელეგაცია წავიდა ყიასადინთან. როგორც კი სოსანამ მათი ჩასვლის ამბავი შეიტყო, მაშინვე მოძებნა ქართული დელეგაცია და უფლისწულის ამბავი ამცნო.
– ამის შემდეგ რა მოხდა?
– ყიასადინმა დასთმო ტყვე. მემატიანე გადმოგვცემს, რომ ხაროდან ამოყვანილი დავითი საშინელი დასანახი ყოფილა. ის საგანგებოდ მოაწესრიგეს და საქართველოში წამოიყვანეს. ასე აღმოჩნდა სასიკვდილოდ განწირული დავით ლაშა-გიორგის ძე ერთიანი საქართველოს ტახტზე. თუმცა, ისიც ხომ უნდა ეღიარებინათ მონღოლებს.
– როგორ მოახერხეს ეს დავით ლაშას ძემ და მისმა მომხრეებმა?
– დავით ლაშას ძემაც იგივე გზა განვლო ტახტის ძიებაში, რაც დავით რუსუდანის ძემ. ბოლოს კი, ორივე დავითი ყარაყურუმში შეხვდა ერთმანეთს. პირველი, რაც ამ შეხვედრას მოჰყვა, იყო კონფლიქტი მათ მხლებლებს შორის. სიტუაცია ისე წარიმართა, რომ ტახტზე უნდა დაესვათ დავით რუსუდანის ძე, თუმცა ბოლო მომენტში, ერთ-ერთი ელჩის რჩევით ლაშას ძის მომხრეებმა მოახსენეს ყაენს: ჩვენს დავას რატომ სჯით ქართული კანონებით? ჩვენ ხომ მონღოლეთის შემადგენლობაში ვართ? დაე, ყველაფერი მონღოლური კანონებით განსაჯეთო. მონღოლეთში მაშინ, უკანონო და კანონიერი შვილის ცნება არ არსებობდა. შვილი – შვილია. მართლაც, მონღოლეთიდან, ორივე დავითი დაბრუნდა როგორც საქართველოს მეფე. ერთ დავითს უწოდეს ულუ, ესე იგი უფროსი და მეორეს – ნარინი, ანუ უმცროსი. რა თქმა უნდა, მონღოლების გათვლა აბსოლუტურად პრაგმატულ მიზნებს ემსახურებოდა. ორ მეფეს შორის აუცილებლად დავა უნდა წარმოშობილიყო, რაც მათი გათვლით საქართველოს დასუსტებამდე, სამოქალაქო ომამდე და დაშლამდე მიიყვანდა.
– როგორ განაგებდა ქვეყანას ერთად ორი დავითი?
– რამდენიმე წელი ორივე დავითი შეხმატკბილებულად მართავდა ქვეყანას. ჟამთააღმწერელი ამბობს, რომ უნახავს სიგელები, რომელზედაც ორივეს ხელრთვა იყო დასმულიო. თუმცა, შემდეგ, ჯერ ნარინი აუჯანყდა მონღოლებს და გადავიდა დასავლეთ საქართველოში, შემდეგ – ულუ. ერთი პერიოდი ორივე მეფე ქუთაისში აღმოჩნდა. იქაც მშვიდობიანი იყო მათი ურთიერთობა, მაგრამ მალე გამჟღავნდა ულუს შეთქმულება ნარინის წინააღმდეგ, რომლის შემდეგაც ურთიერთობა მათ შორის დაიძაბა. მართალია, საქმე სამოქალაქო ომამდე არ მისულა, მაგრამ მეფეებმა საქართველო, ფაქტობრივად, შუაზე გაიყვეს, მათ შორის სამეფო ხაზინაც, დიდებულებიც და ასე შემდეგ. დასავლეთ საქართველო დავით ნარინს ერგო სამართავად, აღმოსავლეთი კი – ულუს. მიუხედავად ამისა, საქართველო ჯერ ისევ ორი მმართველობის ზონად გაყოფილი ერთი ქვეყანა იყო.
ამ ფაქტის შემდეგ, დავით ულუ იძულებული გახდა დაზავებოდა მონღოლებს. სიცოცხლის ბოლო პერიოდში ის სიბაზე დგომით იხდიდა მონღოლებისაგან შეწირულ სამხედრო გადასახადს. სიბა იყო საგანგებოდ შექმნილი სამხედრო თავდაცვის ხაზი, რომელიც შეიქმნა ჩრდილოეთიდან შემოსევების ასაცილებლად. მეცამეტე საუკუნის ორმოცდაათიანი წლებიდან მონღოლთა ერთიანობა უკვე დარღვეული იყო. კავკასიაში გასაბატონებლად იბრძოდა ილხანთა ულუსი და ოქროს ურდო. საქართველო ილხანთა სახელმწიფოს ემორჩილებოდა. ოქროს ურდოს მმართველები დარუბანდის გავლით ხშირად იჭრებოდნენ ხოლმე კავკასიაში და აქედან ილხანთა სახელმწიფოს შიდა რაიონებში. სიბა, სწორედ ამ ლაშქრობებისგან დასაცავად შეიქმნა დღევანდელი აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. დავით ულუს რამდენიმე თვის განმავლობაში უხდებოდა სიბაზე ყოფნა, საკმაოდ მძიმე და მკაცრ პირობებში.
– რთული ცხოვრებისეული გზა განვლო დავით ულუმ და ალბათ, ამან თავისი კვალი დაასვა მის პიროვნებას?
– გზა, რაც დავით ულუმ გაიარა, იყო საკმაოდ ტრაგიკული. ამან კი დიდი კვალი დატოვა მის პიროვნებასა და ფსიქიკაზე. პირველი იყო ის, რომ ენას უკიდებდა, რაც შიშის და სტრესის ფონზე განვითარებული მოვლენაა; მეორე – მას არ ჰქონდა მეფის შესაფერისი აღზრდა; მესამე – აკლდა მჭევრმეტყველება და კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი, რომლითაც მისი პიროვნება ხასიათდებოდა, ეს იყო შიში. როგორც წყაროებიდან ჩანს, დავით ულუ საშინლად ეჭვიანი გახლდათ. ფაქტობრივად, მის გარშემო მყოფი ყველა ადამიანი, ვინც ერთგულად ემსახურებოდა, ეჭვიანობის გამო მოაკვლევინა. ასეთია დავით ლაშას ძის ფსიქოლოგიური პორტრეტი.
– რაც შეეხება დავით ულუს პირად ცხოვრებას?
– დავით ულუს სამი მეუღლე ჰყავდა. ამ სამიდან ორს, ოჯახის პარალელურად სხვა პიროვნებებთანაც ჰქონდა რომანი.
ულუს პირველი მეუღლე წარმოშობით გახლდათ მონღოლი ჯიგდა ხათუნი, რომელთანაც მას შვილი არ ეძლეოდა. ამიტომ, ამ ქალბატონმა ნება დართო ქმარს, ოსთა მეფის ასული დაესვა ხარჭად. მასთან მეფეს 2 შვილი შეეძინა, რის შემდეგაც მეფე კვლავ გაშორდა ამ ქალს. შვილებს კი ჯიგდა ხათუნი ზრდიდა. მეფეს ხშირად უხდებოდა ქვეყნის დატოვება სხვადასხვა მონღოლურ დავალებებზე წასვლისას. ამ პერიოდისთვის ქვეყანას ფაქტობრივად ჯიგდა ხათუნი განაგებდა ხოლმე. სწორედ, ამ დროს ჩნდება ასპარეზზე მესტუმრე ჯიქური, რომელიც უახლოვდება ხათუნს. ავი ენები იმასაც ამბობდნენ, რომ მათ ინტიმური ურთიერთობაც ჰქონდათ ერთმანეთთან. ფაქტია, რომ მესტუმრე ჯიქური, რომელიც არც წარმოშობით და არც თანამდებობით არ იმსახურებდა დაწინაურებას, რეალურად სახელმწიფოში მეორე კაცი გახდა. სხვათა შორის, ის ძალიან ენერგიული ადამიანი აღმოჩნდა და ბევრი პრობლემაც მოაგვარა ქვეყნის შიგნით. მესტუმრე ჯიქურიც დავით ულუმ მოაკვლევინა. მეფეს ამბავი მიუტანეს – მესტუმრე ჯიქური გღალატობს და შენს შესახებ ინფორმაციებს მონღოლებს აწვდისო. ულუმ ის ეჭვიანობის გამო, ყოველგვარი სასამართლოს გარეშე გადმოაგდებინა მოახლეებს ისნის ციხიდან.
– ვინ იყვნენ დავით ულუს დანარჩენი ცოლები?
– მეფის მეორე ცოლი იყო გვანცა. მხარგრძელის ნაცოლარი, რომელიც მეფემ მისი ქმრის პანაშვიდზე იხილა, როცა ის მისასამძიმრებლად იყო მისული. დავითს მოეწონა ახალგაზრდა ლამაზი ქვრივი და როგორც კი ყველაფერი ჩათავდა, გვანცა სასახლეში წაიყვანა. გვანცა დედოფალი არის დედა დემეტრე მეორისა. ულუს მესამე ცოლი იყო ესუქანი, ნოინის ქალიშვილი. ისტორიკოსი გვეუბნება, რომ მან დავითს უღალატა და საქმე დაიჭირა ბასილ ჭყონდიდელ-უჯარმელთან. მან სასულიერო პირისთვის არასაკადრისი საქციელი ჩაიდინა, რის გამოც ის სიკვდილით დასაჯესო.
– თავად დავით ულუ როგორ აღესრულა?
– ულუ სიბაზე დგომისას დასნეულდა. შეიძლება 1270 წელს მისი სიკვდილი ამ ავადმყოფობას განეპირობებინა, მაგრამ, სამეფო კარზე იმ დროს სხვა ჭორიც დადიოდა: როგორც ამბობდნენ, მეფე საკუთარმა ცოლმა – ესუქან დედოფალმა მოწამლა. ამ უკანასკნელს, როგორც ჩანს, მართლაც ჰყვარებია ბასილ უჯარმელი. დავით ულუს ბასილის სიკვდილით დასჯა არ აპატიაო მონღოლმა დედოფალმა. არავინ უწყის, მართალია თუ არა ეს ამბავი.
დავითი დიდი პატივით წაასვენეს მცხეთაში და სამეფო საძვალეში დამარხეს. ამის შემდეგ კი მის მაგივრად ტახტზე დემეტრე უფლისწული ავიდა.