როგორ წარმოიშვა ქართული გვარ-სახელები
ბეშიძე-აბაშიძე
წლების წინ პროფესორმა აკაკი ბეშიძემ მოგვაწოდა ინფორმაცია, რომლითაც დასაბუთებულია, რომ რაჭის სოფელ ურავში მცხოვრები ბეშიძეები იმერეთიდან გადასული აბაშიძეები არიან. ამიტომ, ორი ათეული წელია, ბეშიძეებს აბაშიძეებთან ერთად მოიხსენიებენ.
ასე რომ, ბეშიძეები აბაშიძეების შტო-გვარადაა მიჩნეული.
საქართველოში 219 ბეშიძე ცხოვრობს: ამბროლაურში – 112, თბილისში – 88, ქუთაისში – 19.
პაატაშვილი
პაატაშვილი ძირითადად ქართველთა გვარია, მცირე რაოდენობით არიან ქართველი ებრაელებიც. არიან როგორც პაატაშვილები, ისე პაატიშვილებიც.
გვარში ფუძედაა გამოყენებული საკუთარი სახელი პაატა. პაატელა ქართულში იგივეა, რაც „პატარა“, „უმცროსი“. მნიშვნელობის მხრივ, ადარებენ „პავლეს“; ეს იგივეა, რაც „პატარა“, „მცირე“.
აბაშიძეებს კიდევ ერთი შტო-გვარი, განაყოფი უჩნდებათ პაატასაგან. პაატას მემკვიდრეები აბაშიძე-პაატაშვილებად იწოდებოდნენ.
საქართველოში 195 პაატაშვილი ცხოვრობს: თბილისში – 118, თელავში – 61, საგარეჯოში – 16.
15 პაატიშვილი: რუსთავში – 7, თბილისში – 5, საგარეჯოში – 3. ცხოვრობენ სხვაგანაც.
ქაიხოსროშვილი-აბაშიძე-ბარათაშვილი
ეს სამი გვარი ერთმანეთთან კავშირშია. ქაიხოსრო ირანული სახელია, შემოსული საქართველოში და ნიშნავს „სახელოვან თავადს“. აბაშიძე ქაიხოსროსგან გაჩენილა გვარი ქაიხოსროშვილი. ქაიხოსრო ძალიან გავრცელებული სახელი ყოფილა თავად ბარათაშვილებშიც; ბარათაშვილებიდანაცაა ნაწარმოები ქაიხოსროშვილი.
1995 წელს მიღებული ვაუჩერებით, დაფიქსირებულია 55 ქაიხოსროშვილი: საგარეჯოში – 40, თბილისში – 15. არიან სხვაგანაც.
მამუკაშვილი
მამა-დან ნაწარმოები სახელები მამუა და მამუკა ძალიან პოპულარული და გავრცელებული ყოფილა. სწორედ ეს ერთ-ერთი სახელი დაედო საფუძვლად გვარ მამუკაშვილს. გვარი მეჩვიდმეტე საუკუნეში მოიხსენიება სოფლებში: წყნეთი, ნოსტე, ვეძისი, კავთისხევი, ვაშლოვანი, კარალეთი, შაბანი, ენაგეთი, ჩხიკვთა.
მამუკაშვილი ქართული გვარ-სახელია და მასთან არავითარი შეხება არ აქვს მამუკოვს და მამუკიანს.
მამუკაშვილი თავად აბაშიძეთა შტო-ნაყარი საგვარეულოა.
წიგნში „აბაშიძეები“ წერია: „ისტორია იცნობს აბაშიძე-მამუკაშვილსა და ფინეზაშვილ-აბაშიძეს... სოლომონ მეფემ ისარგებლა აბაშიძეებს შორის ატეხილი მტრობით და 1754 წელს გიორგი აბაშიძე-მამუკაშვილისგან იყიდა ხარაგაულის ციხე მისი მამულითა და აზნაურიან, მსახურებითა და გლეხებიანად“.
1995 წელს დაფიქსირებულია 825 მამუკაშვილი: თბილისში – 512, გორში – 162, გარდაბანში – 151.
კუპატაძე
გვარის ფუძეა კუპატი. სულხან საბას განმარტებით, კუპატა არის „გატენილი პური, მოხრაკული“. კუპატი სახელად დაერქვა იმ ადამიანს, ვინც კუპატივით ჩასუქებული და ლოყებდაბრაწული იყო ან კარგ კუპატს ამზადებდა.
მკვლევრები წერენ, რომ კუპატაძე, კუპატაშვილთა გვარი აწარმოა საკუთარმა სახელმა კუპატამ.
კუპატაძე და კუპატაშვილი ნათესაურ გვარებად ჩანან.
საქართველოში ყველაზე მეტად გავრცელებულ ათას გვარს შორის კუპატაძეებს 111-ე ადგილი უჭირავთ.
კუპატაძეთა რამდენიმე ოჯახი გადასულა ბოლნისის რაიონში, იქ გაჩენილა განშტოება კულდონაანი (კულდონაშვილი) და საბუთებში გვხვდება კუპატაძე-კულდონაშვილი.
მეჩვიდმეტე საუკუნის მეორე ნახევარში, თორმანეულში მცხოვრები კუპატაძე დათუნა მოიხსენიება, რომელსაც ჰყავდა ორი ვაჟი. ეს მონაცემები აღმოჩენილა ზემო ქართლის სადროშოს აღწერის დავთარში.
„კუპატაძე მახარობელი, 1580-1590 წლებში იყო ხუცესი, კაცხის მონასტრის მწირველი, 1689 წელს კი კუპატაძე ოთია ამილახორმა გაათარხნა“.
1995 წელს ვაუჩერის მიხედვით დაფიქსირებულია 2 444 კუპატაძე: ჭიათურაში – 1 428, თბილისში – 575, თერჯოლაში – 441.
39 კუპატაშვილი: თბილისში – 27, ბათუმში – 7, თერჯოლაში – 5.
74 კულდონაშვილი: ბოლნისში – 53, თბილისში – 17, რუსთავში – 4.
ჩახნაშვილი
გვარის ფუძეა მეტსახელი ჩახა. აქედანაა მეტსახელი ჩახლია, რომელიც შემონახულია ქოქიაშვილის გვარის სახინჯარში. ჩახლიაანი კი ქიზიყის ტოპონიმია. ასევე გვხვდება მეტსახელი ჩახლო, ჩახნაურა, ჩახუნა. აქედან კი გაჩნდა გვარები: ჩახუნაშვილი, ჩახნადან – ჩახნაშვილი.
საქართველოში 308 ჩახნაშვილი ცხოვრობს: სიღნაღში – 169, თბილისში – 125, რუსთავში – 14.
აბრამიძე
გვარი გავრცელებულია ოზურგეთში, იმირხევში, ბახვში, აბრამეთში, თბილისში, ვანში, ქუთაისში და სხვა რაიონებში.
გვარი აბრამიძე ისტორიულ წყაროებში პირველად მოიხსენიება 1523 წელს.
„აბრამისძე წილად ხვდა ქვემო ქართლში გერმანოზსა და მის ძმებს (ბარათელებს) გაყრის დროს, 1523 წელს“.
„გიორგი აბრამიძე იყო მოწმე ადგილის ნასყიდობის წიგნისა, მეჩვიდმეტე საუკუნეში“.
„აბრამიძეები აბრამეთას მცხოვრებნი, როსტომ მეფემ უწყალობა ისინი ჰასანბეგ ბარათელს“ (1633 წელი).
1578 წელს, სოფელ ბახვში მოიხსენიება აბრამიძე მამისთენა. აბრამიძე პავლე ივლიანეს ძე კი იყო ერთ-ერთი პირველი ქართველი გენერალი, რომელიც დაიბადა 1901 წელს.
გვხვდება, ასევე, გვარები აბრამია, აბრამაშვილი, აბრამიშვილი.
საქართველოში, 1995 წელს ვაუჩერი აიღო 857-მა აბრამიძემ: ვანში – 476-მა, თბილისში – 261-მა, ქუთაისში – 120-მა.
ბოჭორიშვილი
ბოჭორიშვილი, ბოჭორაძე და ბოჭოიძე ერთი და იგივე გვარია. იყვნენ აზნაურები. „აზნაური ბოჭორაძეების წინაპარნიც არიან იმერეთის აზნაურნი და რომელნიმე მოვიდნენ ამათ გვარნი დროსა არჩილ მეფისასა 1698 წელს და დაესახლნენ ქართლსა და მუნითგან იწოდებიან ბოჭორისშვილებად. გვარი ამათნი, რომელნიმე სახლობენ იმერეთს და რომელნიმე ქართლს და ესენიცა არიან მოხსენიებულნი ტრაქტატსა შინა მეფისა ირაკლისაგან“.
ბოჭორს ქართულად ჭრელს ეძახდნენ. აქედან გვხვდება ბოჭორა, ბოჭორეი – მეტსახელად, საკუთარ სახელად ქცეული კაცის სახელი.
გვარ-სახელით ბოჭორ ფუძიანი გვარებია ბოჭორაძეები და ბოჭორაულები – აზნაურები იმერეთსა და შიდა ქართლში. ბოჭორიძენი – თუშები, და ბოჭორიულები თაკვერელიდან. თავიდან რაჭაში ცხოვრობდა რიცხვმრავალი გვარი ბოჭორიშვილთა.
ქართულ საისტორიო საბუთებში ბოჭორიშვილთა გვარი მეჩვიდმეტე საუკუნიდან მოიხსენიება.
ბოჭორიშვილების ადრინდელი გვარი ოქროსცვარიძე ყოფილა.
1995 წელს ვაუჩერი აუღია 4 335 ბოჭორიშვილს. ტყიბულში – 1 503-ს, თბილისში – 1924-ს, ქუთაისში – 908-ს.
ეს გვარი საქართველოში რაოდენობით 48-ე ადგილზეა.
114 ბოჭორაძე: თბილისში – 72, გორში – 36, კასპში – 6.
292 ბოჭოიძე: თბილისში – 123, თელავში – 108, საგარეჯოში – 61.
ჯაბადარი
ამ გვართან დაკავშირებით ილია მაისურაძე წერს: „ჯაბადარი – წარჩინებულ საგვარეულოსთაგანი ძველ საქართველოში, გვარადქცეული სამეფო თანამდებობის ტერმინი. თურქ-სპარსულად ჯაბადარ, ჯავშან-საჭურვლის მნე, ჯაბახანის გამგე; მცველი საჭურველთა და იარაღთა, მეაბჯრე“.
საქართველოში 104 ჯაბადარი ცხოვრობს: თბილისში – 79, საგარეჯოში – 21, ქუთაისში – 4.
ჩახუნაშვილი
იმერეთში ჩახუნაშვილები აზნაურები იყვნენ. საკუთარი სახელი ჩახა+ბოლოსართი უნა. საკუთარი სახელიდან ჩახნა, ჩახანა მომდინარეობს გვარები ჩახოშვილი, ჩახუნაშვილი, ჩახუტაშვილი.
საქართველოში 860 ჩახუნაშვილი ცხოვრობს: ვანში – 467, ქუთაისში – 197, თბილისში – 196.
აკადემიკოს იაკობ ახუაშვილის მიერ მოწოდებული მასალების მიხედვით