– დავიწყოთ იმით, რომ ყარაბაღის კონფლიქტის კონფიგურაცია, როდესაც ჩვენი ერთი მეზობელი მხარს უჭერს სომხეთს, მეორე – აზერბაიჯანს, წლების განმავლობაში არ შეცვლილა. განსხვავება ის არის, რომ ერთგვარ ტრადიციად იქცა ყოველ წელს სხვადასხვა მასშტაბის შეტაკებების განახლება. თან – არა მთელ ტერიტორიაზე, არამედ ყარაბაღის კონფლიქტის სხვადასხვა მონაკვეთზე. რაც ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ ეს არის მოწინააღმდეგის მიერ ერთგვარი ძალების მოსინჯვა ან სომხეთის, ან აზერბაიჯანის მხრიდან. თავისთავად, აზერბაიჯანი არ ეგუება იმას, რომ ყარაბაღი, მისი შეფასებით, ოკუპირებულია და, ამდენად, მისი რიტორიკა გასული საუკუნის 90-ანი წლებიდან მოყოლებული, მიანიშნებს, რომ სამხედრო გზით ცდილობს ამ ტერიტორიის დაბრუნებას, რაც არ შეიძლება, ჩაითვალოს, როგორც აზერბაიჯანის ხელისუფლების მილიტარისტული განწყობა, არამედ სახის შენარჩუნების მცდელობა იმ კატასტროფული მარცხის ფონზე, რაც მათ გასული საუკუნის 90-ანებში განიცადეს.

– ბოლოდროინდელი შეტაკებები უფრო, მგონია, ძალების მოსინჯვა. დიდი მნიშვნელობა არ აქვს იმას, ვინ გადაკვეთა „წითელი ხაზები“.

– დიახ, ამას არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს. მასშტაბი რომ წარმოვიდგინოთ, ეს არ არის ფართომასშტაბიანი შეტევა ფრონტის მთელ ხაზზე, ეს არის კონკრეტულ ადგილას შეტაკება. ჯერ სომხეთმა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ აზერბაიჯანმა დაარღვია შეთანხმება, შემდეგ ბაქომ გამოაცხადა, რომ სომხურმა მხარემ დაარღვია. ეს იწილო-ბიწილოა. ჩვენ უნდა მივაქციოთ ყურადღება იმას, თუ რატომ ხდება ეს დროის ამ კონკრეტულ მონაკვეთში. ორივე მხარეს ესმის, რომ პანდემიის პირობებში მსოფლიო ეკონომიკა გაჩერებულია და ეს მდგომარეობა მძიმედ აისახება მათ ეკონომიკაზეც და სოციალურ ვითარებაზე. მე მაინც ვფიქრობ, რომ ძალების მოსინჯვაა და გეთანხმებით, რომ სხვა სახელმწიფოების დაპირისპირებაც შეიძლება იყოს. ეს კონფიგურაციაც იგივეა გასული საუკუნის 90-ანი წლებიდან მოყოლებული: რუსეთი სომხეთის მხარესაა, თურქეთი – აზერბაიჯანის და ეს კონფლიქტი გაგრძელდება მანამ, სანამ რომელიმე ძლიერ მხარეს არ დააკმაყოფილებს მიღწეული შედეგი. ჯერჯერობით ძლიერ მხარედ ჩანს სომხეთი, იმიტომ რომ მას აქვს დაკავებული ეს ტერიტორია და მისი სამხედრო ნაწილები საკმაოდ ძლიერია. მეორე მხრივ, აზერბაიჯანიც არ ჩამოუვარდება, იმიტომ რომ მისი ფინანსური შესაძლებლობები სომხეთზე დიდია და ბოლო წლებში მან მნიშვნელოვნად განავითარა თავისი შეიარაღებული ძალები. თუმცა ორივე ქვეყნის ხელისუფლებას უნდა ესმოდეს, რომ ფართომასშტაბიანი სამხედრო დაპირისპირების დაწყება გარე მხარდაჭერის გარეშე განწირულია.

– მე ვლაპარაკობ კარტბლანშის მიცემასა და მწვანე შუქის ანთებაზე. აზერბაიჯანსაც ესმის, რომ, როდესაც ის უტევს სომხეთს, ის უტევს რუსეთსაც. დიდი მარცხის შემთხვევაში ეს იმოქმედებს აზერბაიჯანის ხელისუფლების ავტორიტეტზე, ამიტომ შეიძლება, აზერბაიჯანს უნდა კიდეც ომის დაწყება ტერიტორიის დასაბრუნებლად, მაგრამ მას უწევს არსებული რეალობის გათვალისწინება.

რაც შეეხება სომხეთს: ის იცავს იმ ტერიტორიას, რაც დაიკავა გასული საუკუნის 90-ან წლებში. მეტი მას არც სჭირდება და დამატებით საკუთრივ აზერბაიჯანის 7 რაიონი აქვს დაკავებული, რომელიც არ შედის ყარაბაღის ავტონომიაში. სომხეთის მოტივაცია, დაეწყო საომარი მოქმედებები, გაუგებარია, რადგან ისედაც აქვს დაკავებული ტერიტორია. აქედან გამომდინარე, რთული სათქმელია, ვინ დაიწყო.

– მსგავსი შეფასების გაკეთება მიჭირს. თუ ეს ინციდენტი გაიწელება დროში და უფრო ფართო მასშტაბს მიიღებს, მაშინ შეგვეძლება, ვთქვათ, რომ დაირღვა ის სტატუსქვო, რომელიც არსებობდა მანამდე. ჯერჯერობით არ ჩანს ისეთი მასშტაბი, რომ რუსეთი და თურქეთი ერთმანეთს ედავებიან.

– დიახ, ესეც ერთგვარად ოპერატიული ინფორმაციის მიღების საშუალებაა, რომ ამ კრიზისის, პანდემიის ფონზე რამდენად არის მოწინააღმდეგის შეიარაღებული ძალები მოტივირებული, შეასრულის თავისი ფუნქცია.

– მე ეს ჩვეულებრივი კოორდინაცია მგონია, მხარეების დაინტერესებიდან გამომდინარე. თურქეთი ნებისმიერ შემთხვევაში აზერბაჯანის მხარეს დაიჭერს, მიუხედავად იმისა, რომ სირიაშიც და ლიბიაშიც ის ჩართულია სამხედრო კონფლიქტებში. მათ არ გამორჩებათ აზერბაიჯანის არც ერთი ნაბიჯი და, ჩემი აზრით, აზერბაიჯანის მოქმედებები შეთანხმებული იქნება თურქულ მხარესთან, მათი მრავალწლიანი ურთიერთობის გათვალისწინებით.

– მე არ ვამბობ, რომ ალიევმა დაურეკა ერდოღანს და მოახსენა, ამას და ამას ვაპირებთო, მაგრამ, თუ აზერბაიჯანი დააპირებს ფართომასშტაბიან სამხედრო ოპერაციას, თურქეთს, სულ მცირე, გააგებინებს ამ ამბავს, რომ დაეხმაროს აზერბაიჯანს. აქედან გამომდინარე, თვითონ აზერბაიჯანი დაზარალდება, თუ არ შეათანხმებს თავის გადაწყვეტილებებს თურქეთთან. ერდოღანსა და პუტინს კი უფრო აქტუალურ თემებზეც აქვთ სასაუბრო, მაგალითად, სირიასა და ლიბიაზე.

– თეორიულად მსგავსი რამ ყოველთვის შეიძლება, მოიაზრებოდეს, გამომდინარე იქიდან, ვის რა ინტერესები აქვს სამხრეთ კავკასიაში. რუსეთის დამსახურებით დაამარცხა სომხეთმა თავის დროზე აზერბაიჯანი, ჩვენი ტერიტორიის 20 პროცენტი სწორედ რუსების მიერაა ოკუპირებული.

– დიახ, მაგრამ მთელ კავკასიას მას არავინ დააკავებინებს, იმიტომ რომ რეგიონული მოთამაშეები უფრო მოძლიერდნენ. გამორიცხულია, თურქეთი ვერ შეეგუება ამას, იმიტომ რომ ამ შემთხვევაში მოსწყდება აზერბაიჯანს. რჩება ირანი – მათი აზრით, რუსეთმა წაართვა მათ კავკასია, ძირითადად, აზერბაიჯანი. ამდენად, მე ვერ ვხედავ წინაპირობას, რომ ფართომასშტაბიანი ომი ვინმესთვის იყოს ხელსაყრელი. ჩვენი ტერიტორიები აღიარებულია და ახალი კონფლიქტის წამოწყება აუცილებელი არ არის და ვერც ისეთ გეოპოლიტიკურ ძვრებს ვხედავ, რაც რუსეთს აიძულებს, დაიკავოს სამხრეთ კავკასია. ერთია რუსეთის სურვილები და მეორე – რეალობა.

– ფაქტია, რომ პროთურქული განწყობები არის ჩრდილო კავკასიაში. იმ შემთხვევაში, თუ სამომავლო პერსპექტივაში ფართომასშტაბიანი კონფლიქტი გაჩაღდება, რომ სამივე სამხრეთ კავკასიური სახელმწიფო ჩაერთოს, თურქეთს აქვს საშუალება, სათავისოდ გამოიყენოს ეს ვითარება. ჩეჩნეთის ომშიც საკმარისად აქტიურობდნენ და თუ სამხრეთ კავაკასიაში მოირღვევა არსებული ბალანსი, ყველა მხარე შეეცდება, სათავისოდ გამოიყენოს ეს ვითარება. არიან ჩრდილო კავკასიაში ძალები, რომლებსაც რუსეთის პოლიტიკა გულზე არ ეხატებათ და თურქეთისკენ იხრებიან, როგორც მათთან უფრო ახლოს მყოფებთან, ბოლოს და ბოლოს, 100 წლის წინათაც ცდილობდა თურქეთი, რომ ოსმალეთის ომპერიის მიერ აღმოსავლეთში დაკარგული ტერიტორიების სანაცვლო მიეღო კავკასიაში. მაგრამ დღეს თურქეთის პოლიტიკურ ელიტაში ვერ ვხედავ ვერავის, რომ ამ მიმართულებით მოქმედებდეს.