№26 როგორ ცდილობდა „ცივი ომის“ შეწყვეტას ლავრენტი ბერია
ნინო კანდელაკი ნიკა ლაშაური

უკვე საყოველთაოდაა ცნობილი და საიდუმლოს არ წარმოადგენს, რომ ლავრენტი ბერია „ცივ ომს“ სტალინის შეცდომად მიიჩნევდა. ის ყოველ ღონეს ხმარობდა „ცივი ომის“ შესაწყვეტად, რადგან დარწმუნებული იყო, რომ მართალია, მსგავსი კონფრონტაცია, რა თქმა უნდა, შეერთებულ შტატებსა და სხვა კაპიტალისტურ სახელმწიფოებსაც დააზარალებდა, მაგრამ საბჭოეთს ხერხემალში გადატეხდა და ეს მართლაც ასე მოხდა... ცნობილი მწერალი, პუბლიცისტი კონსტანტინე სიმონოვი თავის გამოუქვეყნებელ, ტაბუირებულ ჩანაწერებში წერდა: „ლავრენტი ბერია ჯერ კიდევ 25 წლის წინ გრძნობდა, რომ ასეთ კრიზისში ჩავვარდებოდით. ცდილობდა ამ კრიზისის ქვეყნისთვის აცილებას, მაგრამ არ დასცალდა...“ ეს ჩანაწერი კონსტანტინე სიმონოვმა 1979 წელს, გარდაცვალებამდე ცოტა ხნით ადრე გააკეთა. ბერია ამ დროს უკვე 25 წლის მოკლული იყო. 1979 წელს საბჭოთა კავშირი ჯერ კიდევ მყარად იდგა ფეხზე, მაგრამ უკვე ეტყობოდა ეკონომიკურ-პოლიტიკური რყევები და სწორედ ამაზე მიანიშნებდა სიმონოვი. 1953 წელს, როგორც კი სტალინი დაკრძალეს, ბერიამ ნიადაგი მოსინჯა შეერთებულ შტატებსა და დიდ ბრიტანეთში და ამ ქვეყნების მეთაურებთან საკუთარი მოსაზრებების გადასაცემად თავისი ერთგული ემისრები გაგზავნა. როგორც ტრუმენი, ასევე ჩერჩილიც თანახმა იყვნენ, მნიშვნელოვან კომპრომისზე წასულიყვნენ, მაგრამ იმ შემთხვევაში, თუკი საბჭოეთი უარს იტყოდა რევოლუციის ექსპორტსა და აგრესიულ-დიქტატორული რეჟიმების მხარდაჭერაზე. გასული საუკუნის 60-იანი წლების დასაწყისში ამერიკის შეერთებულ შტატებში გაიქცა საბჭოთა დიპლომატი ვადიმ ელისეევი, რომელიც 1953 წელს ბერიას საიდუმლო დავალებით უინსტონ ჩერჩილს შეხვდა და ესაუბრა. მოგვიანებით მან მემუარები გამოსცა, სადაც წერია: „ჩერჩილს სამი საათის განმავლობაში ვესაუბრებოდი. ჩვენ განვიხილავდით „ცივი ომის“ დასრულებისა და კვლავ მოკავშირეობის პერსპექტივებს. ბერია ჩერჩილს სთავაზობდა ევროპის დემილიტარიზაციასა და ზოგიერთ რაიონში თავისუფალი ეკონომიკური ზონის ჩამოყალიბებას, მათ შორის, საქართველოს შავი ზღვისპირეთში, მთელ „ქართულ სანაპიროზე“, რაც ეკონომიკურ აყვავებას მოუტანდა ბერიას მამულს, პატარა საქართველოს, რომელსაც მე საკუთარ მეორე სამშობლოდ ვთვლიდი, რადგან არაერთი წელი ვიმუშავე იქ. პრინციპში, ლავრენტრი ბერიას წინადადებები ბრიტანელი პრემიერისთვის მისაღები აღმოჩნდა და მხოლოდ ერთი მოთხოვნა გამატანა მასთან. ჩერჩილი სთავაზობდა, რომ ამერიკელებთან და ფრანგებთან შეთანხმებით, მთელი გერმანიის ტერიტორიაზე განეხორციელებინათ ოკუპაციური რეჟიმის კონტროლი და გაყოფილი ერისთვის შეზღუდულად, ლიმიტირებულად მიეცათ უფლება, რომ ერთმანეთის ტერიტორიაზე გადაადგილების საშუალება ჰქონოდათ, რაც მომავალში, ასევე, ლიმიტირებული ინტეგრაციის წინაპირობა იქნებოდა. ბერიას საპასუხო წინადადებამ კი შოკში ჩააგდო ჩერჩილი. ლავრენტი პავლეს ძემ ბრიტანელ პრემიერს გერმანიის გაერთიანება და იქ დემოკრატიული სახელმწიფოს ჩამოყალიბება შესთავაზა.
– რას ითხოვს ბატონი ლავრენტი ბერია ამ მსხვერპლის სანაცვლოდ? – მკითხა ჩერჩილმა, როცა შოკმა გაუარა. მე ღიმილით მივუგე:
– ლავრენტი ბერიას სურვილია, რომ „ცივი ომის“ შეწყვეტასთან ერთად საბჭოთა კავშირს გაეწიოს მნიშვნელოვანი დახმარება ქვეყნის აღდგენაში და როგორც ევროპულ, ასევე ტრანსატლანტიკურ ზონაში (ამერიკის შეერთებული შტატები, კანადა) საბჭოეთთან სრულფასოვანი, ყოველმხრივი, სავაჭრო ურთიერთობები განხორციელდეს.
– მეტი არაფერი? – იკითხა ჩერჩილმა.
– ცოტაა, ბატონო პრემიერო? – შევუბრუნე მას კითხვა, რაზეც ჩერჩილმა ჯერ ცერა თითი ასწია, შემდეგ ხელი ჩამომართვა და მითხრა:
– ბატონ ბერიას გადაეცით, რომ მოუთმენლად ველოდები მასთან შეხვედრასო.
ბერიასა და ჩერჩილის შეხვედრა 1953 წლის აგვისტოს დასაწყისში იყო დაგეგმილი.“
საგულისხმო ფაქტია ისიც, რომ მარშალ ბერიას საიდუმლო დავალებით, გენერალ პავლე სუდოპლატოვს მომზადებული ჰქონდა ჩრდილო კორეელი დიქტატორის, კიმ ირ სენის ლიკვიდაციის ოპერაცია. ბერიამ მას მერე გასცა ეს ბრძანება, როდესაც კორეელმა ცივი უარი განაცხადა თავის სამხრეთელ კოლეგებთან მოლაპარაკებაზე კორეის მშვიდობიანი გაერთიანების შესახებ. ეს იყო პრეზიდენტ ტრუმენის გზავნილი, რომელიც კორეის საკითხის მოწესრიგების სანაცვლოდ ბერიას წინადადებებს თანხმდებოდა, რაც სტრეტეგიულად მნიშვნელოვანი იყო საბჭოეთისთვის და ბერიაც ამიტომ წავიდა ასეთ ნაბიჯზე. ლიკვიდაციის ოპერაციის განხორციელება 1953 წლის ივლისში იყო დაგეგმილი, თუმცა ბერიას მკვლელობის გამო აღარ განხორციელდა.“