ქართული ბაზარი იმდენად ორიგინალურია, რომ, თუმცა ევროპულობით იწონებს თავს და გარეგნულად ემსგავსება კიდეც და იმდენ კრეატიულ ნიუანსს უმატებს აპრობირებულ ევროპულ გამოცდილებას, რომ ლამისაა სრულიად ახალი რეალობა შექმნას. ასე, მაგალითად, ეგრეთ წოდებულ „სეილებზე“ (ფრიად გაუგებარია, რატომ არ სწყალობენ ქართულ შესატყვის „ფასდაკლებას“) ფასს არათუ უკლებენ, უმატებენ, ხოლო არაფასდაკლების პერიოდში დახლებთან და სალაროსთან სხვადასხვა ფასი თითქმის ჩვეულ მოვლენად იქცა ფასდაკლების ეშხით სავაჭრო ობიექტში შეტყუებული მომხმარებლისთვის. რამდენად კეთილსინდისიერად იქცევიან ბიზნესოპერატორები საქართველოში, როგორ სარგებლობენ მოქალაქეთა გულუბრყვილობითა და უფლებების  არცოდნით და რა ხრიკებით ცდილობენ, მიიტყუონ და შეაძენინონ პროდუქცია, რომლის შეძენასაც მყიდველი არც კი ფიქრობდა? – ამ საკითხს აფბას ვიცე-პრეზიდენტთან, პაატა ბაირახტართან ერთად განვიხილავთ.
– როგორ შეიძლება, შევაფასოთ, ეგრეთ წოდებული, „სეილის“, ანუ ფასდაკლების ქართული ბუნება?
– ზოგადად, ჩვენთან, ჩვეულებისამებრ, ყველაფერს სპეციფიკურ განმარტებას უძებნიან და თავისებურად ესმით. მათ შორის, არც „რითეილ“ ბაზარია გამონაკლისი. რაც შეეხება ჩვენებურ „სეილებს“: არა ყოველთვის, მაგრამ ხშირად ამას აქვს გარკვეული თაღლითური სქემის სახე, ვიდრე რეალური ფასდაკლების. რამდენიმე მაგალითს მოვიტან, მომხმარებელიც, თუ დააკვირდება, თავადაც აღმოაჩენს მათ: არის შემთხვევები, როდესაც, მაგალითად,  სხვადასხვა ბრენდულ მაღაზიებსაც კი სხვადასხვა სადღესასწაულო დღეებში გაუკეთებიათ, ეგრეთ წოდებული, „სეილი“ და რეალურად აღმოჩენილა, რომ კონკრეტული ფასი, რომელიც ამა თუ იმ პროდუქტს ადევს ფასდაკლების დღეს, უფრო მაღალია, ვიდრე არაფასდაკლების დღეებში. მარტივად რომ ვთქვათ, 40-პროცენტიანი ფასდაკლება ყოფილა რეალურად, პირობითად, 40-პროცენტიანი ფასმატება, ოღონდ ამ ფაქტს ამჩნევენ ისინი, რომლებმაც იციან, თუ რა ღირდა ის პროდუქცია „სეილამდე“, სხვებს ამის იმ მომენტში გადამოწმების საშუალება არ აქვთ და მომხმარებელი იოლად ტყუვდება. მსგავსი, ეგრეთ წოდებული, „ინოვაციები“ სხვადასხვა ბაზარზე მრავალია და სხვადასხვაგვარად ფუთავენ.
  – ჩვენთან ხშირია შემთხვევები, აცხადებენ 70 პროცენტამდე ფასდაკლებას, მაშინ, როდესაც 70-პროცენტიანი ფასდაკლება არის ისეთ ერთადერთ პროდუქტზე, რომელსაც არ წამოიღებ, რომც გჩუქნიდნენ. „სეილების“ სამშობლოში რა ხდება, ასეთ მანიპულაციებს იყენებენ მყიდველის მისატყუებლად?
– ეს არის კომპანიის სუფთა მარკეტინგული სტრატეგია, ამას კანონმდებლობა არ და ვერ დაარეგულირებს. კომპანიის ნებაა, თუ რამდენპროცენტიან ფასდაკლებას გამოაცხადებს მომხმარებლის მისაზიდად. ეს არის ზოგადი განცხადება და კომპანიას თავისი პროდუქციიდან ერთზე მაინც თუ აქვს მსგავსი ფასდაკლება, ვერ შევედავებით. ამდენად, მსგავს მიდგომებს იყენებენ, ზოგადად, მარკეტინგში და ეს საქართველოს ნოვაცია არ არის, მაგრამ, სამწუხაროდ, ძალიან ბევრი ფაქტია ისეთი, რომელიც მარკეტინგულ სტრატეგიას სცდება და თაღლითურ ჩარჩოში გადადის.
– დახლსა და სალაროსთან პროდუქტის ფასები რატომ არ ემთხვევა ერთმანეთს? მოლარე, როგორც წესი, გპასუხობს, რომ კომპიუტერმა ეს ფასი ამოაგდო. მომხმარებელი ვერ ედავება, რომც ედავოს, თუ ჩეკი ამორტყმულია, პროდუქტს მაინც ვერ დააბრუნებ, არ შეიძლებაო, ამბობენ.
– ესეც ჩვენი, ანუ ქართული მარკეტინგული ბაზრის „მიგნებაა“, რა თქმა უნდა, მსგავსი რამ სხვა ქვეყნებშიც ხდება, უბრალოდ, იქ კანონმდებლობაში არის შესაბამისი რეგულირება და კომპანია ვალდებულია, მომხმარებელს გაატანოს პროდუქცია იმ ფასში, რა ფასადაც მან ეს პროდუქცია ნახა დახლზე. არანაირი პრინციპული მნიშვნელობა არ აქვს, რა თანხა ჩანს სალაროსთან, იმდენად, რამდენადაც, 24-საათიან სუპერმარკეტებში, ჩვენთანაც და საერთაშორისო ბაზარზეც, ხშირად იცვლება ფასები ამ 24 საათში და შესაძლოა, ფიზიკურად ვერ მოესწროს დახლზე შეცვლილი ფასის ასახვა. სხვათა შორის, ამით იმართლებენ ხოლმე თავს ადგილობრივ ბაზარზე მსგავსი ფაქტების აღმოჩენისას კომპანიები, რომლებშიც საკმაოდ მრავლადაა ასეთი ფაქტები. ასეთი რამ შეიძლება, მოხდეს, არავინაა დაზღვეული, მაგრამ ევროპული გამოცდილება ამას პასუხობს კონკრეტული ნაბიჯით. რადგან ეს არის კომპანიის შეცდომა, ამიტომ მან უნდა გამოასწოროს და რა თანხადაც მომხმარებელმა დახლზე ნახა საქონელი, იმ ფასად უნდა შეიძინოს. ჩვენთანაც აცხადებენ კომპანიის წარმომადგენლები და მარკეტინგის მენეჯერები, რომ მათაც აქვთ ასეთი პრაქტიკა, მაგრამ ეს მხოლოდ თეორიული განაცხადია, იმიტომ რომ არ ყოფილა ერთი რეალური მომხმარებელიც კი, რომელმაც ისარგებლა მსგავსი შეღავათით კომპანიისგან. ანუ ჩვენთან ქართული კომპანიები მხოლოდ ნომინალურად ცნობენ ამ ნორმას.
– პირადად მე შემიმჩნევია ფასთა სხვაობები დახლსა და სალაროს შორის არა 24-საათიან მარკეტებსა და მაღაზიებში. თაღლითობა არ არის ასეთი ქცევა? მოქალაქეს არ შეუძლია, გამოიძახოს პატრული, ეს გზა არ არის?
– უპირველესად, როგორც წესი, არ არის ხოლმე ისეთი სხვაობები, თუმცა ხანდახან რამდენიმელარიანიცაა, რომ მომხმარებელს უღირდეს ამის გამწვავება. ის ფიქრობს, რომ კომპანიის გადასაწყვეტია ფასები და, თან, უნდა გავითვალისწინოთ იმ სოციალური ფენის თავისებურებებიც, რომელიც იაფფასიან პროდუქტს ეძებს. ასეთ მომხმარებელს არ აქვს მოტივაცია, რომ სამართლებრივად გაჰყვეს ამ საკითხს და უმეტესად, საკუთარ თავს მიიჩნევს ხოლმე დამნაშავედ. აქედან გამომდინარე, ჯერ ამისთვის საზოგადოებაც არ არის შემზადებული და ვერც სამართლებრივად შევედავებით კომპანიას, სანამ არ არსებობს რეგულაცია. თუ შემოვიღებთ რეგულაციას და ამას გააკონტროლებს რომელიღაც სტრუქტურა, შესაძლებელი გახდება ასეთი არაკეთილსინდისიერი მოთამაშეების გაკონტროლებაც. არსებულ რეალობაში კი ამას თაღლითობის კვალიფიკაციას ვერ მივცემთ. ისინი თავიანთ შეცდომად ასაღებენ ფასთა შორის განსხვავებებს და მომხმარებელსაც ამ მცირე თანხის გამო სასამართლო დავის დაწყება არ უღირს.
– თუმცა ერთი-ორმა აქტიურმა მოქალაქემ ასეთი მცირე თანხის გამოც  რომ მიმართოს სასამართლოს, კომპანიები ნაკლებად იქნებოდნენ გამეცადინებულები, მოატყუონ მომხმარებელი.
– ამ შემთხვევაში კომპანიის არგუმენტია, რომ ეს არ არის თაღლითური სქემა და ამ ხარვეზის გამოსასწორებლად მთელი მათი სათავო ოფისი მუშაობს, ვინაიდან დიდ ძალისხმევას მოითხოვს მისი გადაჭრაო, არადა –  რეალურად, ეს გადაუჭრელი პრობლემა სრულიადაც არ არის. ისინი ამ პრობლემას უკავშირებენ ფიზიკურ რესურსს, რომ კონსულტანტებს ხელით უწევთ დახლებზე ფასების შეცვლა და კომპანია თავს დამნაშავედ ცნობს არა თაღლითურ სქემაში, არამედ, რომ დაუშვა შეცდომა, დროზე ვერ ასახა ფასთა ცვლილება, მაგრამ, როდესაც ასეთი რამ მუდმივად ხდება, ეს ეჭვებს ბადებს.
– ასევე, მარკეტებში არ არის ელექტრონული დაფები, რომელზეც მომხმარებელი დაინახავდა, რეალურად, რა პროდუქტში რას იხდის. ყველაფრის ფასი ისედაც არ ახსოვს ადამიანს, მაგრამ, თუ არაადეკვატური ფასი დაეწერება, პროდუქტს ჩეკის ამორტყმამდე  დატოვებს სალაროსთან.
– რასაკვირველია, ამ მიმართულებით შეგვიძლია, შემოვიღოთ რეგულაციები, თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჰიპერმარკეტები, გარკვეულწილად, ახალი ხილია ჩვენთვის, 5-6 წელია, რაც გამოჩნდა ბაზარზე და, შესაბამისად, თვითონ საზოგადოებაც ნელ-ნელა უწყობს ამ სიახლეს ფეხს და არ გამოვრიცხავ, მომავალში რეგულაციები აუცილებელი გახდეს, მაგრამ, თუ დღეს არსებული მდგომარეობით ვიმსჯელებთ, რეგულაციები არ გვაქვს იმიტომ, რომ ეს საკითხი არ დამდგარა დღის წესრიგში, მაგრამ დროთა განმავლობაში აუცილებელი გახდება მსგავსი რეგულაციების შემოღება. გვქონდა კიდეც არაერთი მაგალითი, რომ კომპანიებს უფრო მძიმე დარღვევებიც ჰქონდათ და შევიდა კიდეც შრომის ინსპექცია.
– მეორე მხრივ, რა ასეთ მოგებას იღებენ ისინი მომხმარებელთა ლარითა თუ ორი ლარით მოტყუებით?
– თუ ჩავხედავთ მარკეტინგის საფუძვლების სახელმძღვანელოებს, კარგადაა ეს საკითხი გაწერილი და კომპანიები, რომლებსაც ჰყავთ მარკეტინგის მენეჯერები, მსგავს დეტალებს დიდ ყურადღებას აქცევენ. მაგალითად, როდესაც ჰიპერმარკეტში მოწყობილია ფასდაკლების კუნძული თავისი დამამშვენებელი ბანერებით, ფსიქოლოგიური ფაქტორია, რითაც მომხმარებელი უნებლიეთ ინტერესდება და ეს კომპანიის პირველი გამარჯვებაა, რადგან მომხმარებელს უკვე გაუჩინა იმ პროდუქციის ყიდვის სურვილი, რის ყიდვასაც არ აპირებდა. მეორე საკითხია, რეალურად არის თუ არა იმ პროდუქტებზე დიდი ფასდაკლება, მაგრამ ფაქტია, რომ ინტერესი გაუჩინა. ეს არა მხოლოდ ჩვენი ბაზრისთვისაა დამახასიათებელი, არამედ ევროპის ქვეყნებისთვისაც, საიდანაც მოდის ეს პრაქტიკა. უბრალოდ, ჩვენთან ამან მუტაცია განიცადა და ამ მარკეტინგულმა სტრატეგიამ მიიღო დამახინჯებული ფორმა, რაც გადადის მეტ-ნაკლებ თაღლითობაში. კერძოდ, ფასდაკლებების კუნძულებზე კომპანიები განათავსებენ ისეთ პროდუქციასაც, რომლებზეც არანაირი ფასდაკლება არ ვრცელდება და ამას მომხმარებელი მხოლოდ სალაროსთან თუ აღმოაჩენს. მეტიც, სალაროსთან მისული მომხმარებელი, იმიტომ რომ ბევრი პროდუქტი შეიძინა, არც კი აქცევს ხოლმე ყურადღებას ერთ-ორლარიან სხვაობას ფასში და ყიდულობს პროდუქტს. ეს კომპანიის მეორე გამარჯვებაა, მას შემდეგ, რაც დააინტერესა მომხმარებელი და შეაძენინა კიდეც ის, რის ყიდვასაც არ აპირებდა ყოველგვარი ფასდაკლების გარეშე. ბევრი არც უყურებს შეძენილი პროდუქტების ღირებულების ჯამს, იმიტომ რომ მაშინ სათითაოდ უნდა დააკვირდეს თითოეული პროდუქტის ფასს. ამიტომ ყველა არის ბედნიერი, მაგრამ მოტყუებულია მომხმარებელი.
– ესეც – თუ შეიძენ ამ და ამ თანხის პროდუქციას, მოიგებ გათამაშების ამდენ და ამდენ ბილეთს, მომხმარებლის გაბრიყვებაზეა გათვლილი?
– თუ ჩავუღრმავდებით საკითხს და გამოვიკვლევთ, რომ რომელიმე კომპანიამ არ გაათამაშა, შეიძლება, სამართლებრივი დავა, მაგრამ წამახალისებელი გათამაშებებიც მარკეტინგული სვლაა, რომელსაც ბიზნესის გაჩენის დღიდანვე მიმართავენ კომპანიები. დარღვევა არ არის, მაგრამ მომხმარებლის მოტივაციას უწყობენ ხელს, შეიძინოს ის, რის შეძენასაც არ აპირებდა.
– ხშირად ისეთ საკვებ პროდუქტებზეა ფასდაკლების აქციები, რომელთა ვადა შეზღუდულია. თანაც, ჩვენთან კანონმდებლობა არ არეგულირებს ვადაგასული პროდუქციით ვაჭრობას, არ ჯარიმდება ამის გამო ოპერატორი. ანუ მხოლოდ მომხმარებლის კეთილგონიერების იმედზე ვართ?
– ეს მომხმარებელზეა დამოკიდებული, რამდენად ზრუნავს თავის ჯანმრთელობაზე. ვადაგადასული პროდუქტის გაყიდვა დარღევევაა და ეს უნდა აკონტროლოს სურსათის უვნებლობის სამსახურმა. მაგრამ, თუ ჩვენთან არსებულ რეალობას შევხედავთ, იმდენი მსგავსი ტიპის კანონდარღვევაა ყოველდღიურად, თუნდაც, გარე ვაჭრობის შემთხვევაში, რომ სრულად რომ აკონტროლოს პროცესი სურსათის უვნებლობის სამსახურმა, იმაზე გაცილებით დიდი რესურსი სჭირდება, რაც აქვს. ამდენად, ეს საკითხი დამოკიდებულია მომხმარებლის ყურადღებიანობასა და კომპანიის კეთილსინდისიერებაზე და აქვე გამოვყოფდი ძალიან მნიშვნელოვან საკითხს. არსებობს პრაქტიკა, რომ ვადაგასასვლელი პროდუქცია კომპანიებმა გამოიყენონ ქველმოქმედებისთვის. მაგრამ ჩვენთან ქველმოქმედება იბეგრება.
– კანონმდებლობა არ გვივარგა ამ მიმართულებით და არა მხოლოდ დაბეგვრის გამო.
– ვადაგასასვლელი პროდუქცია რომ ვინმემ ქველმოქმედებისთვის გამოიყენოს, კანონი იმდენ ბიუროკრატიულ ბარიერს უქმნის, რომ რეალურად, ქველმოქმედება შეუძლებელია, თორემ ევროპაში ეს პრაქტიკა არსებობს და საკმაოდ წარმატებითაც.
– თუმცა, მაგალითად, სოსისებს, სარდელებს, ხშირად ყველსაც, სუპერ და ჰიპერმარკეტებში ვადა არ აწერია, პროდუქციის ვარგისიანობის დოკუმენტი ინახება ოპერატორ კომპანიასთან და მომხმარებელმა უნდა მოითხოვოს დოკუმენტაცია, რომ ვარგიასიანობის ვადა დაადგინოს. არადა ამ ტიპის პროდუქტზე ხშირია ფასდაკლება და ვერც მიედავები, თუ ვადა იმ საღამოს ან მეორე დღეს ეწურება და მიირთვი ზეგ.
– რეალურად, ამას მომხმარებელი უკვე ვერ გააკონტროლებს, ეს არის დამოკიდებული კომპანიის კეთილსინდისიერებაზე და კომპანიების კეთილსინდისიერების კონტროლი სურსათის უვნებლობის სამსახურის პრეროგატივაა. იმიტომ რომ ამ სამსახურს აქვს კომპანიის მოულოდნელად შემოწმების უფლება და დოკუმენტაციის გამოთხოვისაც, რომ სიღრმისეულად შეისწავლოს, ოპერირებს თუ არა კომპანია კეთილსინდისიერად. თუმცა, იმდენად რთული ვითარებაა ქართულ ბაზარზე, რომ სურსათის უვნებლობის სამსახური ვერ აუდის, თან, სანქციებიც არ არის დიდი, რომ კომპანიამ ერთხელ დაჯარიმებით ჭკუა ისწავლოს. ჯარიმები იმდენად დაბალია, რომ სურსათის უვნებლობის სამსახურმა მაშინ მუდმივად უნდა შეამოწმოს ობიექტები. აქედან გამომდინარე, გადაჭარბებული არ იქნება, თუ ვიტყვით, რომ დღევანდელ რეალობაში დამოკიდებულები ვართ მომხმარებლის კეთილგონიერებასა და კომპანიების კეთილსინდისიერებაზე.
– და, სამწუხაროდ, კომპანიების უმეტესობა ერთმანეთს ეჯიბრება, ვინ მეტდ თაღლითურ გზას გამონახავს.
скачать dle 11.3