კალენდარული წეს-ჩვეულებების მნიშვნელოვან ნაწილს შეადგენდა კარდაკარ რიტუალური ჩამოვლა – რიტუალის შემსრულებლები სათითაოდ ჩამოუვლიდნენ ოჯახებს და წარმოთქვამდნენ სპეციალურ ტექსტებს, რომელთა ძირითადი მოტივები იყო დღესასწაულის მილოცვა-მიხარება, დალოცვა, სანოვაგის მოთხოვნა.

ქეთევან სიხარულიძე (ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფოლკლორისტიკის კათედრის გამგე, პროფესორი): როგორც წესი, კარდაკარ ჩამოვლა იყო არა დამოუკიდებელი რიტუალი, არამედ, რომელიმე დღესასწაულის შემადგენელი ნაწილი. ამ წეს-ჩვეულების ძირითადი ელემენტები – ყოველ მოსახლესთან მისვლა, რიტუალური დალოცვა (რომლის წარმმართველი შინაარსი იყო ბარაქიანობის სურვილი) და რიტუალური საკვებით (უპირატესად – კვერცხით) დასაჩუქრება – ნათლად მეტყველებს, რომ ის უკავშირდებოდა ნაყოფიერების ღვთაების სახელს, როგორებიცაა: პირველი ხნულის გატანა, წვიმის გამოწვევა, ახალი წლის დადგომა და სხვა. ჩამოვლის დროს მღეროდნენ ლექსებს, რომლის ტიპური ნიმუში ასეთია: „ალათასა, მალათასა, ჩამოვკიდებ კალათასა, გოგო, ერთი კვერცხი ჩადე, ღმერთი მოგცემს ბარაქასა“. ნაყოფიერების, სიცოცხლის ჩასახვისა და განახლების ერთ-ერთი ძველი სიმბოლოა კვერცხი (ამ ნიშნის გამო ის ადვილად დამკვიდრდა ქრისტეს აღდგომის დღესასწაულში), ამიტომ არ არის გასაკვირი, რომ მოსახლეთაგან კარს მომდგარი მლოცველებისთვის ძირითადი შესაწირი კვერცხი იყო. კარდაკარ ჩამომვლელები არასდროს შედიოდნენ სახლში. ღვთაება, რომლის წარმომადგენლებიც ისინი იყვნენ, სათემო (ან უფრო მაღალი რანგის) სალოცავს წარმოადენდა. ოჯახის (სახლის) შიდა სივრცე მთლიანად ფუძის ანგელოზს ეკუთვნოდა და უფროსი ღვთაება მის სამყოფში არ იჭრებოდა, მონაწილეები ეზოს კართან ჩერდებოდნენ და იქ ელოდნენ მასპინძლებს. ამგვარი ჩამოვლით ღვთაება ყოველ ოჯახს ხდიდა დღესასწაულის მონაწილედ; შეიძლება, ამოწმებდა კიდეც მათ მზადყოფნასა და გულუხვობას, რომ მერე დამსახურებისამებრ მიეზღო მათთვის. მსგავსი სიტუაცია უფრო გვიანდელ გადმოცემაშია მოთხრობილი: ღმერთი გლახაკი კაცის სახით მიდიოდა სტუმრად ოჯახებში და, ვინც როგორ მიიღო სტუმარი, ღმერთმაც ისე განსაზღვრა მათი ცხოვრება. კავკასიაში კი განსაკუთრებით კარგად ახსოვდათ, რომ „სტუმარი ღვთისაა“.
– როდის იღებს კარდაკარ ჩამოვლის რიტუალი საფუძველს?
– კარდაკარ ჩამოვლის რიტუალი ძალიან ძველია, იმდროინდელი, როდესაც ღვთაებებს ჯერ არ ჰქონდათ განსაზღვრული არც ადგილი სამლოცველოს სახით, არც საკულტო საგნები და კუთვნილი მამულები. ისინი მათ მიერ არჩეულ პიროვნებებს დაჰყვებოდნენ და მათი მეშვეობით ამცნობდნენ ხალხს თავიანთ ნებას. დღესასწაულებს შორის ყველაზე უფრო მასშტაბური საგაზაფხულო იყო ბერიკაობა-ყეენობა – ბუნების აღორძინებისა და აგრარული კულტმსახურებისთვის განკუთვნილი, მრავალდღიანი, სხვადასხვა ეპიზოდისაგან შემდგარი დღესასწაული. ბერიკაობაც ნაყოფიერების კულტთანაა დაკავშირებული, მაგრამ, ბევრად უფრო დიდი მასშტაბისა და დრამატული ეპიზოდებით არიან გამდიდრებული. საფიქრებელია, რომ ბერიკაობა-ყეენობა ძალიან ძველ სამეფო რიტუალს წარმოადგენდა, რომლის მსგავსი გაზაფხულზე იმართებოდა ხეთების სამეფოში. მოგვიანებით მან გროტესკული სახე მიიღო, თუმცა, სწორედ ამან გადაარჩინა ჩვენი კულტურისთვის მეტად მნიშვნელოვანი ეს მოვლენა. რასაკვირველია, ბერიკაობამ დროთა განმავლობაში გარკვეული ტრანსფორმაცია განიცადა, მაგრამ, რიტუალებში ჩანს განაყოფიერების, მოსავლისა და საქონლის გამრავლების დასაბევებელი ხერხები; მდიდარი სამიწათმოქმედო ტრადიციები. დღესასწაულის დამახასიათებელი ელემენტებია: ცხოველებისა და ადამიანების გამომსახველი ნიღბები და ტანსაცმელი; მეომარი და მოთარეშე ბერიკები; საწესჩვეულებო ქმედებები (ცეკვები, ეროტიკული სცენები, ქორწინება) და აღდგენად ღვთაებათა ძირითადი ნიშნები. მონაწილეები – ბერიკები – ნიღბებს იკეთებდნენ, მათ ჩაცმულობაში კი დომინირებდა ცხვრის ან თხის ტყავები. მასში გამოირჩეოდა თავბერიკა, რომელსაც გულზე რქა ჰქონდა ჩამოკიდებული. იგი მეფეს წარმოადგენდა და „დედოფალიც“ ჰყავდა, რომელსაც განასახიერებდა ჭრელ კაბაში გამოწყობილი სამკაულებით მორთული ბიჭი. თამაშდებოდა მათი ქორწილის სცენა, რის შემდეგაც „ნეფე“ კვდებოდა, „დედოფალი“ და სხვა მონაწილეები კი მას დასტიროდნენ. ამასობაში „დედოფალს“ იტაცებდნენ. ამ დროს ცოცხლდებოდა „ნეფე“, რომელიც ბრძოლით იბრუნებდა ცოლს. ამის მერე იწყებოდა წრეგადასული მხიარულება, რაც ძალიან ჰგავს მცირეაზიური ქალ-ღვთაების ორგიასტული კულტის ეპიზოდებს. ამ დღეობების აუცილებელი ელემენტი იყო მონაწილეთა მიწაზე დაგორება, რაც მოსავლის ზრდა-მატებას გამოიწვედა. ცდილობდნენ, ყეენი წყალში ჩაეგდოთ და, თუ ამას ვერ ახერხებდნენ, იტყოდნენ: „წელს გლეხობას გვალვა შეაწუხებს“. ხალხის აზრით, კარგ ყეენს კარგი კვალი, კარგი ფეხიც უნდა ჰქონდეს, რომ კარგი მოსავალი მოვიდეს. ბერიკაობის შემადგენელი ნაწილი იყო კარდაკარ სიარული, სადაც მონაწილეებს უმასპინძლდებოდნენ. ამავე დროს, მასპინძელი ცდილობდა, ბერიკასთვის ბეწვი გამოეცალა. ხან თვითონ ბერიკა გამოიგლეჯდა ტყავის მოსასხამიდან ბეწვს და დიასახლისს აძლევდა, რომელიც ბეწვს საქონლის ბაგაში, საბუდარში ან დედაბოძზე დებდა, რადგან მას ბარაქა მოჰქონდა.
– რატომ  ფიგურირებდა ამ რიტუალებში ცხვრის ან თხის ტყავი და რა კავშირი აქვს ამას ოქროს საწმისთან?
– ყველა იმ რიტუალში, რომელზეც ზემოთ ვისაუბრეთ, ფიგურირებს ცხვრის ან თხის ტყავი (ასევე – ნიღაბი). პირველი ხნულის გამტან მეკვლეს ცხვრის ტყაპუჭი ეცვა, გარედან ბეწვით დაფარული. სიმბოლურ წარმოსახვაში ბეწვი მიწის მცენარეულ ზედაპირსაც განასახიერებდა და მეკვლეს სამოსი იმ შინაარსითაც ეცვა, რომ მიწისთვის მატყლის მსგავსი ხშირბალახიანობა, ანუ, მცენარეთა სიუხვე დაებედებინა. ბერიკას ტანსაცმელიც აუცილებლად თხის ან ცხვრისბეწვიანი ტყავი იყო, რომელსაც ნიღაბი ემატებოდა და მისი ბეწვი სიუხვის მომტანი იყო. ასევე, ბარაქიანობასთან იყო დაკავშირებული ჩრდილოეთ კავკასიის რეგიონში თხის ნიღბით კარდაკარ სიარული. ის, ვინც ტყავით იმოსებოდა, ფაქტობრივად, იმ ღვთაებას განასახიერებდა, რომლის ატრიბუტიც იყო ცხვარი. ხანდახან კი თვითონ ქალღმერთი იღებდა ცხვრის სახეს. საქართველოში აღმოჩნდა ძველ წელთაღრიცხვამდე მეორე ათასწლეულით დათარიღებული ქალის თიხის ფიგურა, რომელსაც ცხვრის თავი აქვს. რიტუალში ცხოველთა მონაწილეობა და მათი საკრალური მნიშვნელობის ზრდა წარიმართა სამეურნეო ინტერესთა შესაბამისად, ამიტომ, ხარი, ცხვარი და თხა ძირითად შესაწირავ ცხოველებად იქცნენ და მითოლოგიურ წარმოდგენებში მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავეს. ქალღმერთის რჩეულ ცხოველთა რიგში განსაკუთრებული მნიშვნელობა შეიძინა ცხვარმა და მისმა ტყავმა – ის გახდა თავად ნაყოფიერების ქალღმერთის სიმბოლო და მისი ქურუმების შესამოსელი იმის ნიშნად, რომ ისინი ეზიარნენ ქალღმერთის ძალასა და საიდუმლოს. აქედან იქმნება წარმოდგენა საწმისზე – სიმდიდრისა და ძალაუფლების სიმბოლოზე. ნაყოფიერების ქალღვთაების განკარგულებაში ექცევა სიმდიდრე, ძალაუფლებასა და კეთილდღეობასთან ერთად, რაც გამოხატულებას პოვებს ოქროს საწმისის სიმბოლოში. კავკასიაში წესად ჰქონდათ ცხვრის (თხის) ტყავის ჯერ ხეზე, მერე კი ჯოხზე დაკიდება. ტყავიანი ჯოხით შემოუვლიდნენ გარკვეულ ტერიტორიას და, ამ აზრით, ტყავი დროშის წინამორბედია. აღმოსავლეთ საქართველოს მთიელთა რელიგიაში ჯვარ-ხატების (ღვთისშვილების) ერთ-ერთი იპოსტასია ხატის კარზე შენახული დროშა. დღეობების დროს ხევისბერი მას გამოიტანდა და იმ ტერიტორიას შემოუვლიდა, რომელიც ღვთისშვილს ეკუთვნოდა, ანუ, საკრალურ სივრცეს შემოხაზავდა დროშით. კავკასიაში დადასტურებული რიტუალები მიგვანიშნებს, რომ არგონავტების თქმულებაში ნახსენები ხეზე დაკიდებული საწმისი ბერძნების გამონაგონი კი არ არის, არამედ, ეფუძნება ამ რეგიონის სარწმუნოებრივ-საკულტო ღირებულებებს. იასონისა და მისი მეგობრების თავგადასავლის მთავარი ეპიზოდები აიეტის სამეფოში ვითარდება. არგონავტების თქმულების ანალოგიური სიუჟეტი კავკასიელთა ფოლკლორში არ მოიპოვება, რადგან ეს ძეგლი ძველი ბერძნული კულტურის ნაწილი და ბერძენთა ინტერესების გამომხატველია. სარწმუნოდ უნდა მივიჩნიოთ ბერძნული თქმულების ცნობა, რომ აიეტის წმინდა ჭალაში ხეზე ეკიდა საწმისი, რომელსაც საგანგებოდ იცავდნენ მისი განსაკუთრებული  მნიშვნელობის გამო. თქმულებაში შევიდა საწმისის მოდარაჯე გველეშაპიც, რომელსაც, თავის მხრივ, სერიოზული ადგილი ეკავა კავკასიელთა უძველეს რელიგიურ სისტემაში. მთლიანად კავკასიაში და, ასევე, კოლხეთში, ცხვრის ტყავი – საწმისი – ქვეყნის დამცავი იყო და მიწათმოქმედების (ნაყოფიერების) ღვთაებას განასახიერებდა. მაშინ გასაგები გახდება აიეტის მიერ იასონისთვის მიცემული დავალების აზრი და მიზანი. მან ხომ ბერძენ უფლისწულს მიწის მოხვნა დაავალა, თანაც, ეს იყო არესის (ომის ღვთაების) ველი. ეს იმას ნიშნავს, რომ იასონს უნდა გამოევლინა გაწაფულობა მიწათმოქმედებაში, რამდენად იცოდა ნაყოფიერების ღვთაებასთან ურთიერთობის წესები, რომ ამით უზრუნველეყო თავისი ხალხის საარსებო გარემო. მეორე მხრივ, არესის ველის მოხვნა მიწის ათვისებას გულისხმობდა, რაც გამოავლენდა, შეეძლო თუ არა იასონს კონფლიქტური სიტუაციის მშვიდობიანი გადაწყვეტა და საკუთარი ხალხის დაცვა საფრთხისგან. როგორც ჩანს, ეს აუცილებელი პირობა იყო ხელმწიფობის მოსაპოვებლად. ამ თვალსაზრისით, საყურადღებო პარალელი ჩანს ხეთების საგაზაფხულო რიტუალში, რომელსაც ხასუმასი ერქვა და უფლისწულის ინიციაციას წარმოადგენდა. ინიციაციის შემადგენელი ნაწილი იყო ის, რომ უფლისწულს ხარები უნდა შეება უღელში და მიწის რიტუალური მოხვნა ჩაეტარებინა. ალბათ, კოლხეთშიც, უფლისწულის ინიციაცია მსგავს ელემენტებს შეიცავდა. ამიტომ, აიეტის გამოცდა ხელდასხმას უტოლდებოდა, ანუ, თუ იასონი გამოავლენდა მიწასთან ურთიერთობის ცოდნას, ნაყოფიერების ღვთაების წყალობასა და აიეტის კურთხევას მიიღებდა – მისი კოლხეთში მოსვლის საბოლოო მიზანი ხომ სამეფო ხელისუფლების მოპოვება იყო. კოლხეთში ცხვრის ტყავი – საწმისი – არა მარტო ქვეყნის, არამედ, მეფის ხელისუფლების დამცავი სიმბოლოც იყო და მას გველი ან გველეშაპი სდარაჯობდა, რომელიც ასევე წარმატებული მეფობის გარანტად ისახება.