ქართულ კინოსა და თეატრს მრავლად ჰყოლია და ჰყავს არა მხოლოდ ნიჭიერი, არამედ, ძალიან მომხიბლავი და, ამავე დროს, მორიდებული მამაკაცი მსახიობები, რომლებიც, სწორედ ამ თვისებით, საზოგადოებაში გაკვირვებასაც იწვევდნენ, უყურებ მათ ეკრანსა თუ სცენაზე და ფიქრობ, რაოდენ არ შეესაბამება თავმდაბალი კაცის ბუნება მსახიობის სითამამეს; მაინტერესებს, როგორ გახდნენ ისინი მსახიობები, რა უძღოდა მათ პოპულარობას წინ და როგორი იყო მათი ცხოვრება ეკრანს მიღმა...  დღეს ჩვენი რუბრიკის სტუმარია ერთ-ერთი მათგანი – თენგიზ არჩვაძე, რომელმაც თავისი დღიურებიდან ყველაზე ტკბილი ხანა – ბავშვობა ამოირჩია.           

„პირველად რომ ჩამიყვანეს  რაჭაში, 8 თუ 9 წლის ვიყავი. ბებია-ბაბუა მყავდა იქ, დედულეთის მხრიდან. იქ მომისწრო ომის გამოცხადებამ. ბებიას პატარა წისქვილი ჰქონდა. დავყავდი ღამით, საფქვავს რომ წაიღებდა. მეორე ბებიასაც ჰქონდა წისქვილი. წისქვილთან, როგორც სულიერ არსებებთან, ისე მივდიოდი ხოლმე. მე საგზლად წისქვილის სითბო და სიყვარული მომქონდა. რატომ წისქვილის?! ყველაფრის ახსნა რა საჭიროა. მთელი სამყარო უნდა ამოვატრიალო, ამის ახსნა რომ დავიწყო. ჩემთვის წისქვილი პატარა სამყაროა თავისი სარეკელათი... „და სარეკელას მადლიან ენით წისქვილი ჰყვება მოსავლის ამბავს...” – გახსოვთ ლადო ასათიანის ეს სიტყვები? წისქვილი ათას რამეს ჰყვება. ფქვავს… სარეკელა აკაკუნებს. ჩემი პირველი მოგონებებიც წისქვილიდან იწყება. მართალია, თბილისში ყოფნის დროიდანაც მახსოვს რაღაცეები, მაგალითად, მამას რომ დავყავდი კოჯორში, წაღვერში, მაგრამ, ასეთი მძაფრი მოგონებები არ დამრჩა.

რევოლუციამდე მამა ლიტერატურულ მოღვაწეობას ეწეოდა, ჭიათურაში გაზეთშიც თანამშრომლობდა – ქვრივიშვილის ფსევდონიმით იბეჭდებოდა. დედამისი ქვრივად დარჩა და მაშინ მოდაში იყო ასეთი ტიპის ფსევდონიმები – მაშაშვილი, მუშიშვილი… მერე ბოლშევიკებმა დააშინეს და მიანება ყველაფერს თავი.

მამა მკაცრი თუ იყო? არა… არც არაფერს ვაშავებდი და, მკაცრი რატომ უნდა ყოფილიყო?.. დედა დიასახლისი იყო, ბაქოში ქართველების კოლონია რომ იყო, იქ ცხოვრობდა.

მამა შუატანის კაცი იყო, ძალიან მომხიბვლელი. მე დედას უფრო ვგავდი… 3 წლისას მისწავლია წერა-კითხვა. მამასთან ძალიან ახლოს ვიყავი. ლიტერატურაზე ვსაუბრობდით. თავდავიწყებით მიყვარდა ლიტერატურა. ჯავახიშვილი და რობაქიძე აკრძალული რომ იყო, ჩვენ შინ გვქონდა 1914-1916-1917 წლებში გამოცემული წიგნები, გალაკტიონის „არტისტული ყვავილები”… მამა მარიგებდა, ამაზე კრინტი არ დაძრაო და მეც გარეთ სიტყვა არ მითქვამს…

კარგად ვხატავდი და სკოლის გაზეთებს მაფორმებინებდნენ. IX კლასში რომ ვიყავი, გადავწყვიტეთ გამოგვეცა არალეგალური გაზეთი, მასალები დაწერილიც კი გვქონდა. ერთ-ერთი მეგობრის დედის ძმამ, კვასხვაძე იყო გვარად, გადაგვარჩინა – ეგ არ გაბედოთ, თავს დაიღუპავთო… კიდევ კარგი, თორემ, ომის შემდგომ წლებში ამას რა მოჰყვებოდა, ხომ იცით…

ვორონცოვზე დავიბადე და გავიზარდე. ჩვენ გვერდით გერმანელი ებრაელის – მიხეილ როიტენბერგის ოჯახი ცხოვრობდა. ბრწყინვალე ხალხი იყო. მათი წყალობით რუსულიც ადრე ვისწავლე.

ერთადერთი ვაჟი ჰყავდათ, ომში წაიყვანეს და აღარ დაბრუნებულა. რომ წამოვიზარდე, თავიანთი სითბო და ყურადღება ჩემზე გადმოიტანეს. დიდი საერთო აივანი და საერთო სამზარეულო გვქონდა. იქ გვედგა ნავთქურები და ერთად მზადდებოდა სადილი.

მაშინ თბილისში თითო-ოროლა მანქანა დადიოდა. მიხეილს შავი „ემადინი” ჰყავდა. მოაყენებდა ამ მანქანას, ჩაგვსვამდა ბავშვებს და გვასეირნებდა, მუშტაიდში წაგვიყვანდა, ფუნიკულიორზე აგვიყვანდა, კანფეტებს გვიყიდდა... მერე სურამში გადავიდნენ საცხოვრებლად, იქ ცხოვრობდნენ პატარა სახლში და ჩავდიოდი ხოლმე მათთან. თუ გასვლითი სპექტაკლი იყო და აფიშებზე ჩემს გვარს ნახავდნენ, დიდი სიხარულით მეგებებოდნენ. ამ ურთიერთობას სიტყვები აღარც სჭირდებოდა… ბავშვობა კარგია, მაგრამ, ის პერიოდი მირჩევნია, როცა ცნობიერება უკვე ჩამომიყალიბდა და წიგნის ფასი გავიგე. ჯერ ყმაწვილობაა, მერე მოდის ჭაბუკობა. ჭაბუკობა მირჩევნია ყველა დროს. მამას არ უნდოდა ჩემი მსახიობობა, მერე შეეგუა – რა უნდა ექნა… სპექტაკლებზე მოდიოდა, ერთ ბილეთს აიღებდა, დაჯდებოდა და მიყურებდა. რატომ არ ვეპატიჟებოდი? როგორ დავპატიჟებდი – ჩემს სპექტაკლზე მოდი და მიყურე-მეთქი? ვერავის ვეტყოდი. საერთოდ, არც დაბადების დღეზე, არც საღამოზე არ დამიპატიჟებია არავინ. ვინც მოვიდოდა, ყველას სიხარულით ვიღებდი, სახლის კარიც ღია მქონდა და გულის კარიც. ჩემს სოფელშიც, კლიტე კი არ მაქვს, პატარა ჩხირს ვუყრი ურდულში და ისე ვტოვებ. ინსტიტუტში ცოტანი ვიყავით – კურსზე ათი კაცი. სარეჟისოროზე სულაც ხუთი კაცი სწავლობდა. თბილისიც პატარა იყო, ახლა გახდა უშველებელი ქალაქი.

მამა 51 წლის რომ შესრულდა, ძალიან მეშინოდა, რამე არ დამართნოდა, მაგრამ, ამას როგორ ვიტყოდი ახლობლებში… ბაბუაჩემი მოკლეს 51 წლისა და შიში ამეკვიატა, მამასაც იგივე ხომ არ მოელის-მეთქი. მას მერე კიდევ 40 წელი იცოცხლა მამამ. ჩრდილოეთში ვიყავი და, იქიდან რომ დავბრუნდი, თან შამპანური ჩამოვიტანე. მამა უკვე მოხუცი იყო. რად გინდოდა, რომ მოიტანე, ხომ იცი, შინ კახური ღვინო გვაქვსო – ველისციხიდან უგზავნიდნენ მეგობრების შვილები. თითო ბოთლი ღვინო მივირთვით ვახშამზე… მამამ – მე მოვისვენებო და წავიდა თავის ოთახში. ცოტა ხანში დედას ვთხოვე, არ გაცივდეს, გადააფარე რამე-მეთქი. მამამაც გვერდზე იცოდა წოლა და არ დაიფარებდა ხოლმე, მეც ასე ვიცი. შემობრუნდა დედაჩემი და დაიწყო სუფრიდან ხორცის ალაგება. მივხვდი, ცუდად იყო საქმე. აღესრულა-მეთქი? თავი დამიქნია… – აი, ასე წავიდა მამა.

ხელმოკლედ ვცხოვრობდით, რანაირად გაგვქონდა თავი, არ ვიცი. ქართველიშვილის 1888 წელს გამოცემული „ვეფხისტყაოსანი,” აბრეშუმის ყდითა და ზიჩის ილუსტრაციებით, ერთ „ბუხანკა” პურზე გადაცვალა მამამ, სხვა რომ აღარაფერი გვქონდა გასაყიდი. მაშინ კარგად გამოვკითხე მამას, ვის მიჰყიდა წიგნი და ჩავიწერე, რომ არ დამვიწყებოდა. უკვე ფეხზე კარგად რომ დავდექი და შემოსავალი გამიჩნდა, მოვძებნე ის კაცი. სოლიდური თანხა მთხოვა – მანქანის ფული იყო მაშინ. გადავუხადე უსიტყვოდ – მამაჩემის ფაქსიმილეთი იყო ის წიგნი… საოცარი კალიგრაფია ჰქონდა.

მიყვარდა კარგი ტანსაცმელი, ვხატავდი და იმის მიხედვით ვაკერინებდი მკერავს. ქსოვილს მამა ყიდულობდა ჩემთვის…

25 წლისა მამა გავხდი… მაგრამ, როგორც უნდა გაგიკვირდეთ, განსაკუთრებით უფროსის კი არა, უმცროსი ქალიშვილის – ნათიას დაბადება მახსოვს: კამოზე, დათიკო ბიბილეიშვილთან მივიყვანეთ ჩემი მეუღლე. გარეთ მე და მისი ძმა – 14 წლის ყმაწვილი ველოდებით. დიდი დერეფანი იყო, იქით შესვლა არ შეიძლებოდა. მოდის დერეფანში დათიკო და მეძახის: მომილოცავს, თენგიზ-ბატონო, გოგოა, გოგოო! ისე მილოცავ, დავით-ბატონო, თითქოს პირველი შვილი გიორგი სააკაძე მყავდეს-მეთქი. ჩემი ცოლისძმა მოვიდა, რა ხდებაო… გოგოა-მეთქი და, ისე მომიქნევია ხელი, ყბა ამოუვარდა… მეგონა, ხელი მოვუთათუნე და, თურმე, რა მიქნია – ნათიას დაბადების სიხარულმა შეგრძნება დამიკარგა.

დავადგებოდი გზას და სამ საათში გადავდიოდი კოჯორში, 12 კილომეტრს გავივლიდი, მუხლს არ ჩავიხრიდი. დავჯდებოდი და მზის ამოსვლას ვუყურებდი. თუ დრო მქონდა, მივიდოდი რაჭველ ხაბაზებთან და ძველ ამბებს ვაყოლებდი. პური იმათ ჰქონდათ, ღვინო მე ამქონდა, იმათაც უხაროდათ და მეც.

ერთხელ ჩემს მეგობრებთან ერთად კოჯორში ვქეიფობდი. თამადა ვიყავი. ზამთარი იყო. გამაბრაზეს – არ დაწყნარდნენ. გაჩერდით, თორემ წავალ-მეთქი… სად წახვალო, – არ გაჩერდნენ. გამოვედი ღამით და წამოვედი. გამოვიარე უძო. კიდევ კარგი, მთვარიანი ღამე იყო… დავადექი გზას და ჩამოვედი ბაგების სასაფლაოზე. ჩემი მეგობრის, სპარტაკ ჯეჯელავას ვაჟი იყო დასაფლავებული ბაგებში. გავედი მის საფლავზე, დავკრიფე ყვავილები, აქა-იქ თოვლში რომ ამოეყოთ თავი და დავაწყვე საფლავზე. მერე ფეხით წამოვედი ვარაზისხევში და ჩავედი სპარტაკის სახლამდე. ხომ მშვიდობააო – გაგიჟდა სპარტაკი. ვუამბე, კოჯრიდან მოვდივარ-მეთქი. გიჟი ხარო… საქციელი კი არის გიჟური, მაგრამ ასე იყო-მეთქი.

ბევრს ვუყვარდი? რა მოგახსენოთ, არაფერი ვიცი… წერილები კი მომდიოდა, მაგრამ, არ ვხსნიდი. მეუღლე კითხულობდა, მე არ ვიცი, რა ეწერა იმ წერილებში…

…იყო დრო, მარჯანიშვილის ქუჩაზეც კი არ დავდიოდი – არ შემეძლო. ახლა ასე აღარაა… თეატრის დღეზეც კი ვიყავი. პატივი მოგვაგეს რამდენიმე პიროვნებას და მარჯანიშვილის სახელობის პრემია მოგვცეს. ჯიუტი ვიყავი, ახლაც ჯიუტი ვარ. შინაგან მრწამსს არ ვღალატობდი და არც არაფერს ვთმობდი. ახლაც, „რა გინდ რომ ავი მომკერძონ, ბილწთ არ შავეკვრი ზავითა”… თუ თავისუფალი არ ვარ, რასაც ვაკეთებ, იმ საქმეში, დაუმორჩილებელი ვხდები, განზე გადგომა ვიცი. ისეთ უბანში ვცხოვრობდი, ნათესავებივით ვიყავით ყველანი. დიდი გაჭირვება იყო, მაგრამ, ადამიანური სითბო მეტი გვქონდა. არ ვიცი, ახლა მე განვკერძოვდი და მარტო დავიტოვე ჩემი თავი, თუ, აღარ მესმის ამ ქვეყნისა… ერთ ოჯახს რომ სტუმარი ეყოლებოდა, მთელი ეზოს სტუმარი ხდებოდა ის. ახლა სურვილიც აღარ არის, გავიგო, ვინ ცხოვრობს ჩემს სადარბაზოში… 

…უმეტესად უგუნებოდ ვარ. აგვისტოს ომმა სულ გამანადგურა. სოფლად ვიყავი, რომ გავიგე, რაღაც ამბავიაო. იმ დღეს გამოვისტუმრე შვილები. რომ მითხრეს, იგოეთიდან აქეთ მოდიან რუსის ტანკებიო, მანქანით წამოვედი. ღამით არ დავდივარ ხოლმე – განათება არ უვარგა მანქანას… ცხადია, აღარ დაგიდევდით არაფერს და წამოვედი. ჩაშავებული იყო ყველაფერი, ჩვენი ტანკების კოლონა მოდიოდა უკან. დაველაპარაკე… ხმა არ გამცა არცერთმა, ახრჩობდათ ბოღმა. უხმოდ მოდიოდნენ… ეს იყო ჩემი ცხოვრების ყველაზე დიდი მწუხარება, შავი დღე, ხერხემლის გადალეწვის ტოლფასი…”