უკვე რამდენიმე თვეა, დიდი დავაა ამტყდარი, ბოლოს და ბოლოს, ვის ხელში უნდა იყოს მოსასმენი აპარატურის „გასაღები“. ერთი მხრივ, თითქმის სრულიად არასამთავრობო სექტორი ჯიუტად ამტკიცებს, რომ ქართული დემოკრატია მხოლოდ იმ შემთხვევაში გადარჩება, თუ „გასაღები“  მობილურ ოპერატორებს გადაეცემათ, მეოერ მხრივ, მთავრობაა დარწმუნებული, რომ „გასაღებს“ სახელმწიფო სტრუქტურები უნდა აკონტროლებდნენ (რაც უფრო მართებული მგონია, რადგან, წესითა და რიგით, სახელმწიფო უფრო მეტადაა მოტივირებული, ყოველ შემთხვევაში, უნდა იყოს მოქალაქეების პერსონალური მონაცემების დაცვაზე), იმას გარდა, რომ ეს თემა პირდაპირ ეხება სახელმწიფო უსაფრთხოებას. რაც მთავარია: მობილური კავშირგაბმულობის კომპანიებს ისედაც აქვთ თავიანთი აბონენტების მოსმენა-თვალთვალის ტექნიკური საშუალებები, ყოველგვარი გასაღებებისა თუ ბოქლომების გარეშე. როგორ არის გადაწყვეტილი მსგავსი პრობლემა სხვა ქვეყნებში და რატომ მიაჩნიათ ჩვენებურ არასამთავრობოებს უსაფრთხოების დაცვის უკეთეს გარანტად კერძო კომპანიები, – თემას არასამთავრობო ორგანიზაცია-სპეცსამსახურების საქმიანობაზე საზოგადოებრივი კონტროლის საქართველოს ცენტრის დამფუძნებელთან და თავმჯდომარესთან, ბესო ალადაშვილთან ერთად განვიხილავთ.

– თავად მობილური კავშირგაბმულობის კომპანიას ყოველგვარი დამატებითი მოსასმენი აპარატურისა და გასაღებების გარეშე რა საშუალებები აქვს, რომ ტექნიკურად, საკუთარი სურვილით, მოუსმინოს თავიანთ აბონენტებს? შეუძლიათ ამის გაკეთება?

– რა თქმა უნდა, შეუძლიათ, იმიტომ რომ, ფაქტობრივად, მათ ხელშია ყველა ტექნიკური საშუალება: არა მარტო საუბრების მოსმენა, არამედ გადაადგილება –  რომელი ფიჭური სადგურიდან განხორციელდა ზარი, სად იმყოფებოდა ზარის განხორციელების მომენტში აბონენტი. ამის დადგენა მათ თავისუფლად შეუძლიათ, საამისო ტექნიკური საშუალებები აქვთ. მეორე მომენტია: იყენებენ თუ არა.

– მობილური კავშირგაბმულობის კომიპანიის რა დონის თანამშრომელს აქვს ამ მონაცემების დადგენის საშუალება აბონენტების შესახებ?

– სიმართლე გითხრათ, არ ვიცი, ეს ძალიან სუბიექტური ფაქტორია, დამოკიდებულია პიროვნებაზე, მის ურთიერთობაზე. მაგალითად, როდესაც ადარებენ შეერთებული შტატებისა და დიდი ბრიტანეთის სპეცსამსახურებს, მიიჩნევა, რომ შეერთებული შტატების სპეცსამსახურების ამოცანაა, გადაიბიროს მოწინააღმდეგე მხარის მინისტრი და თავის სასარგებლოდ ამუშაოს; ინგლისის სპეცსამსახურები ამ მინისტრის დამლაგებლის გადაბირებაზეც არიან თანახმა და შეიძლება, უფრო მეტი ინფორმაციაც მიიღონ და გაცილებით ეფექტიანიც. ანუ აქ წვდომაზეც არის და მოქმედებს პიროვნული ფაქტორიც: რა ურთიერთობები აქვს ამა თუ იმ თანამშრომელს. ეს ეროვნული უსაფრთხოებისთვის ძალიან სენსიტიური საკითხია და მიკვირს ჩვენი არასამთავრობოების ცალმხრივი დამოკიდებულება საკითხისადმი.

– მეც ვერ ვიგებ, ვის წისქვილზე ასხამენ წყალს.

– ზოგადად, არ უნდა იყოს თვითმიზანი სახელმწიფო სტრუქტურების კრიტიკა, როდესაც საჭიროა, უნდა ვაკრიტიკოთ. მეც ამ შემთხვევაში, როგორც არასამთავრობოს წარმომადგენელი ვამბობ, რომ, როდესაც საჭიროა, ოპტიმალური გამოსავალი უნდა ვიპოვოთ ჩვენი ქვეყნის ინტერესებსა და გრანტებს შორის. ასე რომ, კარგად შენიშნეთ –  ჩვენ, რიგითი მოქალაქეები არ ვართ დაზღვეულები და რომ იცოდეთ, ვერც ჩვენი სპეცსამსახურები გააკონტროლებენ ამ პროცესს.

– სწორედ ეს მინდოდა მეკითხა: ჩვენი სპეცსამსახურები დაადგენენ, თუკი მობილური კომპანიების თანამშრომლები ასე უცერემონიოდ და თავიანთი ინიციატივით გვისმენენ და გვითვალთვალებენ?

– ეს აბსოლუტურად გამორიცხულია, თუ პროტოკოლი არ დგება, ანუ კვალი არ რჩება მობილურ კომპანიაში.

– ვინ დატოვებს, აბა კვალს?

– რა თქმა უნდა, სამი მობილური პროვაიდერია ჩვენთან, არაფერს ვამბობ ინტერნეტპროვაიდერებზე, რომლებიც გაცილებით მეტია. არავინ ამბობს, რა დონეზეა მათი კონტრდაზვერვითი უზრუნველყოფა. ხომ არ ხდება მათ მონაცემებზე უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურების შეღწევა.

– თუნდაც, დამლაგებლის დონეზე.

– თუნდაც. მით უმეტეს, ეს არანაირ სირთულეს არ წარმოადგენს. დღეს ახალგაზრდა თაობა კარგად ერკვევა კომპიუტერულ პროგრამებში და შესაძლოა, ისინი წავიდნენ ამაზე გარკვეული ანაზღაურების სანაცვლოდ. იდეური თანამშრომლობა გამორიცხულია, მაგრამ მატერიალური ფაქტორის გამო, ბევრი შეიძლება, დათანხმდეს ისე, რომ არც იცოდეს, სხვა ქვეყნის სპეცსამსახურზე რომ მუშაობს. ჩემი აზრით, აქედან სერიოზული საფრთხე გველის და ამაზე სახელმწიფომ უნდა იფიქროს.

– გასაგებია, რომ პროვაიდერებს აქვთ სრული შესაძლებლობა, ნებისმიერი აბონენტის პირადი ინფორმაცია ჰქონდეთ, თუ დასჭირდათ, კომპრომატებიც. ვინმე ამოწმებს, აქვს თუ არა კავშირი ამა თუ იმ პროვაიდერს უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურთან? ან, საერთოდაც, არის ამის შემოწმების შესაძლებლობა?

– ჩვენი სპეცსამსახური, რომელიც ქვეყნის შიდა პრობლემებზე უნდა მუშაობდეს, არის შინაგან საქმეთა სამინისტროში. სტრუქტურული ცვლილებები იმიტომ არის აუცილებელი, რომ გაიზარდოს კონტრდაზვერვის დეპარტამენტის სტატუსი, ის უნდა გამოვიდეს შინაგან საქმეთა სამინისტროდან ცალკე სამსახურის სახით და ან მთავრობას უნდა დაექვემდებაროს, ან პარლამენტს. შეიძლება, ოპონენტებმა თქვან, დიდ ბრიტანეთში კონტრდაზვერვა „მი 5“ შედის შინაგან საქმეთა სამინისტროში, შეერთებულ შტატებში –  იუსტიციის სამინისტროში, მაგრამ მათ იმდენად დიდი სტატუსი აქვთ, რომ ცალკე სტრუქტურებად აღიქმება. მათი ფუნქციაა ქვეყნის უსაფრთხოების დაცვა და ჩვენ ამ მიმართულებით ძალიან ბევრი პრობლემა გვაქვს, რაზეც არაერთხელ გვისაუბრია. არ ვართ ისეთი მიამიტები, დავიჯეროთ, რომ სხვა ქვეყნებს არ აინტერესებთ, რა ხდება ქვეყნის თავდაცვის სამინისტროში, ფინანსთა სამინისტროში და ასე შემდეგ. ჩემი ინფორმაციით და გონივრული ეჭვით დიდი წარმატებები არ უნდა გვქონდეს ამ მიმართულებით.

– ჩვენი მთავრობის წევრებიც სარგებლობენ ამავე ფიჭური კავშირგაბმულობის კომპანიებით. ანუ ისინიც სრულიად დაუცველები გამოდიან.

– ჩემს, თქვენსა და მთავრობის წევრს შორის ის განსხვავებაა, რომ ჩვენ შეიძლება, გარკვეულ მომენტში ვიყოთ შესწავლის ობიექტი, მაგრამ ისინი მუდმივ კონტროლზე არიან არა მარტო საუბრების, არამედ გადაადგილების მარშრუტების მხრივაც. თან, აქ შეიძლება, იყოს კომერციული ინტერესიც: როდესაც დღეს ინვესტიციების გამო ასეთი დაპირისპირებაა მსოფლიოში, დიდი ალბათობაა, ესეც გახდეს მოსმენების საფუძველი უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურების მხრიდან. ამ დროს კი მერამდენე თვეა, მიდის ჭიდაობა არასამთავრობოებსა და მთავრობას შორის, რომ ყბადაღებული გასაღები ვის უნდა ჰქონდეს. ჩემი აზრით, ორივე მხარე არღვევს ქვეყნის უსაფრთხოებისთვის აუცილებელ ბალანსს. არასამთავრობოები, ჩემი აზრით, ცალსახად სახიფათო გეგმის შესრულებას ითხოვენ, რომ გასაღები ან მხოლოდ კერძო სტრუქტურას ჰქონდეს, ან ისიც აკონტროლებდეს, რაც ერთმნიშვნელოვნად ქმნის იმ საფრთხეებს, რაზეც ჩვენ ვისაუბრეთ.

– რაც მთავარია, მობილური კომპანიები ისედაც გვაკონტროლებენ ყოველგვარი გასაღებების გარეშე.

– რა თქმა უნდა, მაგრამ ახლა უკვე ოფიციალურად მიეცემათ ამის უფლება. სხვა საკითხია: დააზღვევს თუ არა ეს მოქალაქეებს მოსმენებისგან? რა თქმა უნდა, არა.

– აქ კიდევ ერთი უხერხულობაა: გამოდის, რომ ჩვენ არ ვენდობით ჩვენი სამართალდამცველი სტრუქტურების თანამშრომლებს, მაგრამ ეჭვი არ გვეპარება გაუკრვეველი თუ გარკვეული წარმომავლობის კერძო კომპანიების თანამშრომლების კეთილსინდისიერებაში.

– თან, აქ გასათვალისწინებელია, რომ ჩვენ, როგორც მოქალაქეებმა, შეგვიძლია, ლეგიტიმურად მოვთხოვოთ პასუხი სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენლებს, მაგრამ კერძო კომპანიას ამას ვერც მოსთხოვ და ვერც დაუმტკიცებ, თუ თავად კომპანიაში არ ჩაინერგა აგენტები, რასაც მოჰყვება „ო დე ერის“ პრობლემები. მეორე მხრივ, რა თქმა უნდა, ხელისუფლებაც ჯიუტობს, რადგან მათი მხრიდან ცალსახად მოთხოვნა, რომ ჩვენ უნდა ვიყოთ მაკონტროლებლები და სიტყვაზე გვენდეთო, არასწორია.

– ოპტიმალური ვარიანტი რა გგონიათ?

– რის ეშინია მოქალაქეს? რომ არ მოუსმინონ პოლიტიკური თუ ეკონომიკური მიზნით. ამის უზრუნველყოფა ევალება შსს-ს რამდენიმე დანაყოფს. მაგრამ, როდესაც კონტრდაზვერვა გამოვა შსს-ის დაქვემდებარებიდან, უკვე ვერავინ მიიტანს ეჭვს, რომ ის პოლიტიკურ პროცესებშია ჩართული, რადგან კონტრდაზვერვის ფუნქციაა სხვა ქვეყნების სპესამსახურების წინააღმდეგ მუშაობა. ეს კონკრეტული საკითხი, სად უნდა იყოს გასაღები, გადაიჭრება, თუ კონტრდაზვერვა ცალკე სტრუქტურად გამოიყოფა, თუმცა არც ერთ ქვეყანაში არ არსებობს გარანტია, რომ არ უსმენენ მოქალაქეებს.

– ჩვენთან ძალიან მარტივია, იქაც?

– არც იქ არის რთული, იმიტომ რომ, არსებობს საამისო ტექნიკური საშუალებები. სასაცილო რამეს გეტყვით: რამდენიმე თვის წინათ მერკელმა ერთ-ერთ ფირმას შეუკვეთა სპეციალურად თავისთვის რამდენიმე მობილური ტელეფონი განსაკუთრებული დაცვით. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ მათი გატეხვაც ისევე ადვილად შეიძლებოდა, როგორც იმ მობილური ტელეფონების, რომლებიც სერიულად იყიდება მაღაზიებში. ანუ არანაირი დაცვა არ არსებობს და სულ სხვა თემაა, რომ მოქალაქე თავადაც უნდა გაფრთხილდეს.

– სხვა ქვეყნებში როგორ არის გადაწყვეტილი ეს საკითხი?

– ძალიან ბევრ ქვეყანაში პრიორიტეტი აქვს სპეცსამსახურს. პირდაპირაა მიერთებული მობილურ კომპანიებზე და პირდაპირ მისდით ინფორმაცია.

– ანუ სერვერიდან იღებენ ინფორმაციას და მონაცემები ავტომატურად აქვს როგორც მობილურ კომპანიას, ისე სპეცსამსახურს?

– დიახ, დუბლირება კეთდება.  სხვათა შორის, ეს სისტემა ჯერ კიდევ რუსეთმა დანერგა 2 000-იან წლებში. თვითონ რუსეთის „ეფ ეს ბემ“ გაიყვანა კაბელები და ჩაერთო. ჩვენი დღეს მოქმედი კანონიც ოპერატიულ-სამძებრო მოქმედებების შესახებ საბჭოთა კავშირში დაიწერა, ისევე, როგორც პოსტსაბჭოთა ქვეყნების შესაბამისი კანონებიც. იქაც უამრავი სტრუქტურაა, რომლებსაც უფლება აქვთ, მოუსმინონ აბონენტებს. თუმცა ჩვენთან, რუსეთთან შედარებით, განსაკუთრებით, ბოლო ორი წელია, დემოკრატიის ხარისხი უფრო მაღალია, მაგრამ ჩვენ უფრო მეტი გვინდა. ამდენად, შუბების მსხვრევა და ჭკვიანი სახეებით მსჯელობა არის პიარკამპანია, გათვლილი გრანტებზე. მეც ის მაკვირვებს, რომ ჩვენი არასამთავრობოების უმეტესობა ჩამოყალიბდა უნივერსალურ სტრუქტურებად და ერთდროულად შეუძლიათ პატიმრების უფლებების დაცვა და კონტრდაზვერვის მუშაობის შეფასებაც, უცებ კომენტარის გაკეთება „ო დე ერებზე“ და ასე შემდეგ. ეს კონკრეტული საკითხი, რაზეც ჩვენც ვსაუბრობთ, თითიდან გამოწოვილი პრობლემაა. უფრო აუცილებელი პრობლემაა სტრუქტურული ცვლილებები და უშიშროების სისტემის გამოყოფა. ამის შემდეგ შეგვეძლება მხოლოდ ამ საკითხის გადაწყვეტა. დღეს ჩვენ სპეცსამსახური, კლასიკური გაგებით, არ გვაქვს. როდესაც არ არის ასეთი სტრუქტურა, დაინტერესებული ძალები ცდილობენ დასაყრდენის პოვნას ყველგან: ჟურნალისტებში, არასამთავრობოებში. ამიტომ ეს ფინანსური ნაკადები უნდა კონტროლდებოდეს. შორს რომ არ წავიდეთ, ვინ დაისაჯა ჩვენთან რეალურად „ნაციონალური მოძრაობის“ დროს გაკეთებული ფარული ჩანაწერების გამო? რეალურად არავინ. არადა, სპეციალური სამსახური მოსმენის განხორციელებისას აყენებს ტექნიკას, ავსებს ბლანკს, რომელშიც იწერება, თუ ვისი ბრძანებით განხორციელდა მოსმენა. ამ ჯაჭვს უნდა მიჰყოლოდნენ და აუცილებლად გაიგებდნენ, ვინ უსმენდა. როდესაც არ ისჯება ასეთი დანაშაული, ეს გასაქანს აძლევს სხვებს. ამიტომ ბალანსია მოსაძენი. პირადად ჩემთვის, როგორც მოგახსენეთ, გაცილებით დიდი მნიშვნელობა აქვს სტრუქტურულ ცვლილებებს და რამდენად ეფექტიანად იხარჯება სპეცსამსახურებისთვის გამოყოფილი ბიუჯეტი.