ყაჩაღობა დღეს უკვე ჩვეულებრივი მოვლენაა. გაზეთები და ტელეეკრანები ძარცვისა და თავდახსმების შესახებ ინტენსიურად გვაწვდიან ინფორმაციას. ეს ყველაფერი საბჭოთა ეპოქაშიც არსებობდა, ოღონდ, მაშინ ამაზე ხმამაღლა ლაპარაკი კანონით ისჯებოდა. დღეს ბევრ საქმეს მოეხსნა გრიფი „საიდუმლო“. გამოაშკარავდა ერთ-ერთი  ბანდა, რომელიც 1968-73 წლებში როსტოვში დათარეშობდა. ბანდიტებს ფანტომასის ნიღბები ეკეთათ და ამიტომ შეარქვეს „ფანტომასები.” ამ ბანდის შესახებ მოგვითხრობს ისტორიის მეცნიერებათა   დიქტორი,   საქართველოს მწერალთა კავშირის წევრი,  ნიკა  თევზაძე.

– ბატონო   ნიკა,  სად  და როგორ შეიქმნა „ფანტომასების” ბანდა?

– ეს მოხდა როსტოვში, 1968  წელს. საბჭოთა ეკრანებზე მაშინ ტრიუმფით გავიდა ანრი დე იუნებელის  ტრილოგია: „ფანტომასი“,  „ფანტომასი აბობოქრდა“ და „ფანტომასი სკოტლანდ-იარდის წინააღმდეგ“. დიდსა თუ პატარას, ყველას მოუხელთებელი ფრანგი ბოროტმოქმედის სახელი ეკერა ენაზე. კედლები აჭრელებული იყო წარწერებით „ფ“ – ანუ, ფანტომასი.  მოხუც ქალებს  უცნობები ხშირად ურეკავდნენ და ეუბნებოდნენ, რამდენიმე წუთში თქვენთან ფანტომასი მოვაო. ამას, რასაკვირველია,  ბიჭუნები აკეთებდნენ. მათი ცელქობა ღიმილის მომგვრელია, თუმცა, როსტოვში სიცილის ხალისი ნამდვილად არ ჰქონდათ.

 „ფანტომასების” ბანდაზე როსტოვში პირველად 1968 წელს ალაპარაკდნენ,  როცა ავტომატებით შეიარაღებული  მამაკაცები ინკასატორს დაესხნენ თავს. ყოველ მათგანს სახეზე „ჩულქი” ჰქონდა ჩამოცმული და ხალხმაც მათ „ფანტომასები” შეარქვა. 

– ბანდიტებს ავტომატები ჰქონდათ? როგორც ვიცი, საბჭოთა ეპოქაში ჯაყვის ტარებისთვისაც  კი იჭერდნენ. 

– დიახ, ავტომატები ჰქონდათ და ამან გამოძიებას თავსატეხი გაუჩინა.  როგორც მოწმეებმა აჩვენეს,  ეს იყო არა საბჭოთა კავშირში ფართოდ გავრცელებული კალაშნიკოვის ავტომატები,  არამედ, მოკლე, მსუბუქი იარაღი. ტყვიების ნაცვლად ლითონის ბურთულებს ისროდა და დამანგრეველი ძალა ჰქონდა. ასეთი შეიარაღება საბჭოთა ძალოვან სტრუქტურებს არ გააჩნდათ, ამიტომ, ბანდის დევნაში როგორც შინაგან საქმეთა სამინისტრო ასევე, სუკიც ჩაება.

– სუკი?

– დიახ. არსებობდა  ვერსია,  რომ  ბანდიტები უცხოეთიდან შემოგზავნილი დივერსანტები იყვნენ.  როსტოვი, მოგეხსენებათ, ოდითგანვე ქურდების ქალაქი იყო: ოდესა – დედა და როსტოვი – მამა.  კრემლშიც იფიქრეს, რომ ვიღაცას  მთელი ჩრდილოეთ კავკასიის დესტაბილიზაცია სურდა და, ამიტომ, საგანგებოდ მომზადებული დივერსიული ჯგუფი გადმოსხეს.  ბანდაზე ნადირობასაც  ორი დაპირისპირებული სტრუქტურა – სუკი და შინაგან საქმეთა სამინისტრო აწარმოებდა.

– სუკი  და  შინაგან საქმეთა სამინისტრო   დაპირისპირებული სტრუქტურები იყვნენ?

– ყველა სახელმწიფოში  სამი დაპირისპირებული სტრუქტურა არსებობს: არმია, პოლიცია და უშიშროება. გამონაკლისი არც საბჭოთა კავშირი იყო, თუმცა, აქ  კონფლიქტი უფრო ღრმა ხასიათს ატარებდა. საქმე ისაა, რომ სუკის  მაშინდელი შეფი ანდროპოვი და შინაგან საქმეთა სამინისტროს მინისტრი შჩოლოკოვი  დაუძინებელი მტრები იყვნენ.  უკვე ბრეჟნევის სიკვდილის შემდეგ, როცა ანდროპოვი ხელისუფლებაში მოვიდა, შჩოლოკოვს ეს სიცოცხლის ფასად დაუჯდა.

–  ისევ როსტოვს დავუბრუნდეთ: მაშ ასე, ქალაქში ბანდა გაჩნდა... 

– დიახ, პირველ ძარცვას მეორე მოჰყვა, მეორეს – მესამე. ბანდიტები უყოყმანოდ ხოცავდნენ ყველას, ვინც წინ გადაეღობებოდათ.  მათ მოკლეს ინკასატორი, რომელმაც შეიარაღებული  წინააღმდეგობა გაუწია და, კიდევ, რამდენიმე მოქალაქე,  თუმცა, შემთხვევით ადამიანებს არ ერჩოდნენ. მოწმეებიც მრავლად იყვნენ და ყველა ერთხმად აჩვენებდა, რომ ბანდიტებს სახეზე „ჩულქი” ჰქონდათ ჩამოცმული  და ნამდვილი ფანტომასები იყვნენ. როსტოვში პანიკა დაიწყო.   ამან  ერთი მოხუცის, ვინმე ვასილიევას სიცოცხლე კინაღამ შეიწირა.

– როგორ?

– ვასილიევა მარტოხელა მოხუცი იყო. ანაზდად, მის კარზე დარეკეს. ქალი კართან მივიდა და იკითხა, ვინ ბრძანდებთო. 

– გააღე, ფანტომასი ვარ! – გაისმა პასუხად. 

მოხუცმა იფიქრა, ბავშვები მაპამპულებენო,   კარი გააღო და ელდა ეცა – ზღურბლთან ვეებერთელა მამაკაცი იდგა და სახეზე „ჩულქი” ჰქონდა ჩამოცმული. ვასილიევა იქვე ჩაიკეცა.  ის   გულის მწვავე შეტევით საავადმყოფოში წაიყვანეს  და ძლივს გადაარჩინეს.

 შემდგომში გამოირკვა, რომ  ეს ვასილიევას კარის მეზობლის, 12 წლის ვასკა გუბანის ოინი ყოფილა – ის თავის ძმაკაცს მხრებზე შეაჯდა, სახეზე კი „ჩულქი” ჩამოიცვა. საწყალ მოხუცს „ფანტომასის“ დანახვისთანავე გული წაუვიდა.

– ბანდა  კი  ქალაქში დათარეშობდა.  ნუთუ სუკი და შინაგან საქმეთა სამინისტრო ვერაფერს გახდნენ?

– თქვენ წარმოიდგინეთ, ვერაფერს გახდნენ. როსტოვი შეიარაღებული ჩეკისტებით გაივსო. ყველგან  მილიციელები და სუკის გადაცმული თანამშრომლები მორიგეობდნენ. მიუხედავად ამისა, ძარცვები არ წყდებოდა. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ბანდიტები  ვეებერთელა სახელმწიფო მანქანას „კუკუდამალობანას” ეთამაშებოდნენ. როგორც საბუთებიდან ჩანს, საქმე თავად ბრეჟნევმა აიყვანა პირად კონტროლზე. ანდროპოვი და შჩოლოკოვი ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ,  მაგრამ, შედეგი არ  ჩანდა – „ფანტომასები” როსტოვში კვლავაც დანავარდობდნენ –  ტრადიციული მეთოდები მათ მიმართ არ ჭრიდა. მოგეხსენებათ, მილიცია და სუკი ეგრეთ წოდებულ. „შავი სამყაროს“  ზედა ფენას აკონტროლებდნენ, „ფანტომასებთან” მიმართებაში  ამას მნიშვნელობა არ ჰქონდა – ისინი შავ სამყაროს არ გაენეკუთვნებოდნენ.  გადიოდა წლები,  მაგრამ  ბანდა  როსტოვში კვლავაც დათარეშობდა.  ერთხელ, მათი შეპყრობა  თითქოს მხოლოდ ტექნიკის საქმე იყო: ინკასატორზე თავდასხმისას  გაიმართა სროლა და ინკასატორმა ერთ-ერთი ბანდიტი მძიმედ დაჭრა. ჩეკისტებმა ყველა საავადმყოფოზე დააწესეს გაძლიერებული მეთვალყურეობა, მაგრამ, ამაოდ – ცეცხლსასროლი იარაღით დაჭრილი ამ დღეებში არავინ შეუყვანიათ.

– ბანდის შეპყრობა როგორ მოხდა?

– სრულიად შემთხვევით. ერთმა როსტოველმა ქალბატონმა მილიციაში განაცხადა,  ჩემი ქმარი შინ მთვრალი მოვიდა და გამომიცხადა, მე ფანტომასი ვარო. სხვა შემთხვევაში, ამას ყურადღებას არავინ მიაქცევდა, ახლა  კი გულდასმით გამოიძიეს ფაქტები და, აღმოჩნდა, რომ ხსენებულ მოქალაქეს უკანასკნელ ხანს ფული გაუჩნდა, ამიტომ, რესტორნების ხშირი სტუმარიც გახდა და საყვარელიც გაიჩინა, რის გამოც ცოლთან მუდმივი უსიამოვნებები ჰქონდა. გამწარებულმა ქალმა მეუღლე მილიციაში დააბეზღა, რითაც უნებლიეთ შეუწყო ხელი ბანდის შეპყრობას.

მილიციამ  ხსენებული პიროვნება  გულდასმით დაამუშავა. რაკი სუსტი სქესისა და სპირტიანი სასმლის მოტრფიალე  იყო, ერთი ლამაზი  გოგონა მიუჩინეს და, შედეგად, შეიტყვეს, რომ ბანდა სამეცნიერო კვლევით ინსტიტუტზე თავდასხმას და ხელფასის გატაცებას აპირებდა. მთელი ინფორმაცია უმალ გაიგზავნა მოსკოვში. შჩოლოკოვმაც მთელი ბრიგადა აფრინა როსტოვში – მინისტრი  შიშობდა, რომ სუკი ბანდიტების კვალს  თავად მიაგნებდა და დაფნის გვირგვინიც ანდროპოვს შეხვდებოდა.  ანდროპოვსა და  შჩოლოკოვს შორის მტრობა რომ  არა, შემდგომი ტრაგიკული მოვლენები, ალბათ, არ განვითარდებოდა. 

–  შემდგომში რა მოხდა?

– მილიცია სამეცნიერო კვლევით ინსტიტუტთან ბანდიტებს ჩაუსაფრდა. გაიმართა სროლა.  ბანდიტებმა გაქცევა შეძლეს და მილიცია მათ გამოეკიდა. ამრიგად, დეტექტიური ფილმის  დამახასიათებელი სიუჟეტი განვითარდა: სროლა და დევანა. კინოში ეს ლამაზია, რეალურ ცხოვრებაში კი ამას ტრაგედია მოჰყვება ხოლმე. სროლის შედეგად ერთი ბანდიტი და  რამდენიმე მილიციელი დაიღუპა. ზოგიერთი შემთხვევითი გამვლელიც აღმოჩნდა ბრმა ტყვიის მსხვერპლი.

– ბანდიტები შეიპყრეს?

– ზოგი შეიპყრეს, ზოგიც  სროლისას მოკლეს. ერთ-ერთი ბანდიტს, ვინმე სამასიუკს, გატაცებული ფულით სავსე ტომარაზე ამოხდა სული. მალე ბანდის მეთაურებზეც გავიდნენ – ესენი იყვნენ ძმები ტოლსტოპიატოვები, მათი მეგობარი კი ვინმე მიხეილ  დარსალია აღმოჩნდა.  ტოლსტოპიატოვი მილიციამ შეიპყრო; რაც შეეხება დარსალიას, მან მილიციას შეიარაღებული წინააღმდეგობა გაუწია – ორი მილიციელი მოკლა და ერთი მძიმედ დაჭრა,  თუმცა, თავადაც დაიღუპა. 

– დარსალია ბანდის ერთ-ერთი მეთაური იყო?

– მეთაური არა, მაგრამ, ერთ-ერთი მთავარი იდეოლოგი იყო.  დარსალია ფრიად საინტერესო პიროვნებაა: დაიბადა თბილისში, მუშის ოჯახში. მისი ოცნება მსახიობობა იყო. თეატრალურ ინსტიტუტში სწავლისას  ხულიგნებთან მოუვიდა შეხლა-შემოხლა – დარსალია გამოესარჩლა გოგონას, რომელსაც  რამდენიმე ყმაწვილი აწვალებდა.  ატყდა ჩხუბი და დარსალიამ ერთ-ერთი  ხულიგანი  დაჭრა, რის გამოც დააპატიმრეს. ის კოლონიაში დაუმეგობრდა ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვს, რომელიც სასჯელს ყალბი ასმანეთიანის დამზადებისათვის იხდიდა.

ტოლსტოპიატოვს მართლაც ოქროს ხელები ჰქონდა. ბავშვობიდან უყვარდა ხატვა, ჩხირკედელაობა.  მას და დარსალიას ერთმანეთი მოეწონათ.  გათავისუფლების შემდეგ  ტოლსტოპიატოვმა ის თავისთან, როსტოვში წაიყვანა. დარსალიას   თბილისში არავინ  აღარ დარჩა – დედა გარდაეცვალა,  მამას სხვა ოჯახი ჰქონდა, ამიტომ, ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვის მიწვევა ხალისით მიიღო.  როსტოვში  ვიაჩესლავის ძმა, ვლადიმირიც გაიცნო, რომელსაც ასევე ოქროს ხელები ჰქონდა. დარსალიამ  შეიგინა: იმ სახელმწიფოს დედაც და მამაც,  სადაც თქვენნაირი ოსტატები  გაჭირვებაში ცხოვრობენ.  ტოლსტოპიატოვებს ეს  გულში მოხვდათ.  მათ ბანდის შექმნა და ფულის შოვნა  გადაწყვიტეს – რაკი სახელმწიფო არ გვაძლევს იმას, რაც გვეკუთვნის, თავად ავიღებთო. 

 ბანდაში  რამდენიმე ახლო მეგობარი (სულ 12 კაცი) მიიწვიეს. ყველა ქარხანაში მუშაობდა და შავ სამყაროსთან არავითარი კონტაქტი არ ჰქონდა.

– იარაღი საიდან იშოვეს?

– ავტომატი პირადად ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვმა დაამზადა. ის ძალიან ნიჭიერი იყო და იდეალური ავტომატის შექმნაზე ოცნებობდა. სწორედ ვიაჩესლავმა გამოიგონა მოკლე, მსუბუქი ავტომატი, რომელიც  ლითონის ბურთულებს ისროდა და  დამანგრეველი ძალა ჰქონდა.  რაც შეეხება სახეზე „ჩულქის” ჩამოცმას, ეს დარსალიას იდეა იყო. ნახა თუ არა ფილმი „ფანტომასი“, დაუოკებელი სურვილი გაუჩნდა,  მსგავსი სპექტაკლი ცხოვრებაში დაედგა. ასეც მოხდა.

– თქვენ აღნიშნეთ, რომ ერთ-ერთი ბანდიტი სროლისას ინკასატორმა დაჭრა და, მიუხედავად ამისა საავადმყოფოებში ის არ   მიუყვანიათ.

– მას ოპერაცია შინაურ პირობებში გაუკეთეს.  ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვმა თავისი ნაცნობი ექიმი მოიყვანა  და ექვსი ათასი მანეთის საფასურად (მაშინ ეს დიდი თანხა იყო)  დაჭრილისათვის ოპერაციის გაკეთება მოსთხოვა. თავდაპირველად ექიმი უარობდა:

– კი, მაგრამ  ალერგიული შოკი რომ დაეწყოს?

– ეგ უკვე მაგისი პრობლემაა, –  მიუგო ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვმა, –  თუკი უფალს უნდა რომ გადარჩეს, გადარჩება!

 ექიმი მაინც ყოყმანობდა: 

– ასისტენტის გარეშე ოპერაცია  შეუძლებელია!

  ბოლოს ასისტენტობაზე ვიაჩესლავ ტოსტოპიატოვი  და დარსალია დათანხმდნენ. დარსალია  ექიმს იმდენად კვალიფიციურად დაეხმარა, რომ, როცა ოპერაცია დასრულდა, ექიმმა მას ჰკითხა: 

– თქვენ სამედიცინო დაამთავრეთ? 

ოპერაციამ წარმატებით ჩაიარა. ბანდიტი გადარჩა. 

– ტოლსტოპიატოვებს რა მიუსაჯეს?

– ვლადიმირ და ვიაჩესლავ ტოლსტოპიატოვები დახვრიტეს; ასევე, სასჯელის უმაღლესი ზომა მიესაჯა ბანდის კიდევ რამდენიმე წევრს; სხვებს – მრავალწლიანი პატიმრობა.  იულიან სემიონოვს სურდა, ამ საქმის საფუძველზე დეტექტიური რომანი დაეწერა, მაგრამ,  ხელისუფლებამ არ ჩათვალა მიზანშეწონილად. „ფანტომასების საქმეს” გრიფი „საიდუიმლო“ დაადეს და არქივში გადაუძახეს.  რაც შეეხება ფილმს „ფანტომასი,“ ის კრიტიკის ქარცეცხლში გაატარეს და გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ეკრანებიდან მოხსნეს, აქაოდა საბჭოთა ხალხს ტვინს ურევსო. ფართო საზოგადოებისათვის   როსტოველი „ფანტომასების“ ბანდის შესახებ სიმართლე მხოლოდ 2009 წელს გახდა ცნობილი.