სასიკვდილო განაჩენი

„მიესაჯოს სიკვდილით დასჯა...“ – უმაღლესი სასამართლოს მოსამართლის ეს საშინელი ფრაზა თავიდან არ გამოსდიოდა 40 წლის მალხაზ კოდუას და როდესაც ორთაჭალის ციხის ერთადგილიან ჯურღმულში გამოამწყვდიეს, მხოლოდ მაშინღა გააცნობიერა, რომ მისი დღეები დათვლილი იყო. თუმცა, ერთი შანსი მაინც რჩებოდა – შეწყალება. 1964 წლის 10 ოქტომბერს კი ეს შანსიც გაქრა. ნიკიტა ხრუშჩოვმა ის არ შეიწყალა... მართალია, სამი დღის შემდეგ თავად ხრუშჩოვიც დაამხეს, მაგრამ განაჩენი ძალაში დარჩა.

უცებ, მალხაზს გაახსენდა, თუ როგორ უთხრა 3 ოქტომბერს თავის ადვოკატ ჯემალ ნარმანიას – 18 ნოემბერს ტაშკენტში თბილისის „დინამოს“ ჩემპიონობას მივულოცავო და თვალებზე ცრემლი მოადგა. 1964 წლის 18 ნოემბერს, უზბეკეთის დედაქალაქ ტაშკენტში თბილისის „დინამო“ და მოსკოვის „ტორპედო“ უნდა შეხვედროდნენ ერთმანეთს და საბჭოთა კავშირის საფეხბურთო პირველობის გამარჯვებულის ბედი გაერკვიათ. მალხაზ კოდუა „დინამოს“ თავგადაკლული გულშემატკივარი და ერთ-ერთი არალეგალური დამფინანსებელი იყო. ლაზიშვილებთან ერთად, მასაც დიდი წვლილი მიუძღოდა სლავა მეტრეველის გადმობირებაში და თავისი შემოსავლის ლომის წილს „დინამოელებს“ აძლევდა.

1924 წელს დაბადებული მალხაზ კოდუა თამბაქოს ფაბრიკის მთავარი ტექნოლოგი იყო და მილიციამ ის განსაკუთრებით დიდი ოდენობის სახელმწიფო თანხების მითვისებისთვის დააპატიმრა. ბინისა და აგარაკის სამალავებიდან კოდუას 3 მილიონი მანეთის ღირებულების ძვირფასეულობა ამოუღეს. გარდა ამისა, 2 მილიონი ნაღდი ფულიც. ჯერ კიდევ 3 ოქტომბერს მალხაზი დარწმუნებული იყო, დახვრეტას მიუსჯიდნენ კი არა, გამოუშვებდნენ და ტაშკენტის მატჩისთვის თადარიგს იჭერდა. ერთ კვირაში კი ის დასახვრეტთა საკანში მოათავსეს და ერთი თვის განმავლობაში უნდა დაესაჯათ...

„დინამო“ ჩემპიონია

1964 წლის 1 ნოემბერს, მალხაზ კოდუა დასახვრეტთა საკნიდან მოულოდნელად გაქრა. მასთან ერთად კი გაუჩინარდა მაიორი არსენ კორინთელი, რომელიც იმ ღამეს ცვლის უფროსი იყო. გამოძიებით დადგინდა, რომ სიკვდილმისჯილი კოდუა სწორედ კორინთელმა გააქცია ციხიდან და მათზე საკავშირო ძებნა გამოცხადდა (კორინთელი 1999 წელს მექსიკაში გარდაიცვალა და თავის მემუარებში დაწერა, რომ კოდუას გაქცევისთვის  მილიონი მანეთი გადაუხადეს).

კოდუას გაქცევამ, როგორც მრავალი წლების მერე გაირკვა, პირად საუბრებში, ყველაზე მეტად გაახარა ლეგენდარული ქართველი ფეხბურთელები – მიხეილ მესხი და სლავა მეტრეველი... გაქცეულის ძებნას აწარმოებდა მაიორი სურენ მარტიროსიანი. ის მაღალი კლასის მაძებარი იყო და ფეხბურთიც ძალიან უყვარდა. თუმცა, ჭირის დღესავით სძულდა თბილისის „დინამო“ და მისი სახელოვანი ვარსკვლავი ფეხბურთელები.

როგორც ცნობილია, 1964 წლის 18 ნოემბერს, „დინამო“ საბჭოთა კავშირის ჩემპიონი გახდა. მატჩის შემდეგ, ქართველთა გამარჯვების აღსანიშნავად, გრანდიოზული ბანკეტი გაიმართა ტაშკენტში. მოზეიმეთა შორის, იყვნენ გადაცმული მილიციელებიც, ანუ, მარტიროსიანის მაძებართა ჯგუფი, თავად სურენის მეთაურობით. გამოცდილმა მაიორმა ივარაუდა, რომ ბანკეტზე, გაქცეული მალხაზ კოდუაც იქნებოდა და არც შემცდარა. მსუბუქად შენიღბული, ნასვამი მალხაზ კოდუა ტუალეტიდან გაიტაცეს მილიციელებმა და თბილისში ჩამოაფრინეს...

როგორც მოგვიანებით ამ ოპერაციის ერთ-ერთმა მონაწილემ თქვა, თურმე გატაცებულ კოდუას თვითმფრინავში რომ სვამდნენ, მას მაიორისთვის უთქვამს: „შეგედო სურენ?! „დინამო“ ჩემპიონია!“

ლეგენდარული მატჩი

1965 წლის იანვარში, საბჭოთა კავშირის სამართალწარმოებაში უპრეცედენტო რამ მოხდა. 20 იანვარს სიკვდილმისჯილი მალხაზ კოდუა შეწყალებულ იქნა... ამ საბუთს პირადად ლეონიდ ბრეჟნევმა მოაწერა ხელი და მანვე გააუქმა ხრუშჩოვის უარი კოდუას შეწყალებაზე. ბრეჟნევს მაშინდელმა საქართველოს „ცეკას“ პირველმა მდივანმა ვასილ მჟავანაძემ სთხოვა კოდუას შეწყალება.

46 წლის მალხაზი 1970 წელს, დროზე ადრე გათავისუფლდა პატიმრობიდან და კოოპერაციულ წარმოებაში ჩაება. ის იმ დროისთვის ნახევრად ლეგალურ ბიზნესს აწარმოებდა და თამბაქოს დამზადებით იყო დაკავებული. კოდუა კვლავ „დინამოს“ ფანატი იყო და სწორედ ამან დააახლოვა ის მაშინდელ შინაგან საქმეთა მინისტრთან, ედუარდ შევარდნაძესთან. მილიციის შეფმა კარგად იცოდა კოდუას ნახევრად ლეგალური საქმიანობის შესახებ, მაგრამ ორი ფაქტორის გამო ხუჭავდა თვალს. პირველი – შევარდნაძეს მიაჩნდა, რომ პატიოსანი ბიზნესი სოციალიზმის დროსაც კი შესაძლებელი იყო და კერძო წარმოებას ხელს უწყობდა. მალხაზ კოდუა კი კაპიკსაც აღარ პარავდა (როგორც ადრე) სახელმწიფოს. უბრალოდ, ის ჭკვიანურად აწყობილ საწარმოს მეთაურობდა და ბევრ ფულს შოულობდა. თანაც, ბევრი ადამიანი ჰყავდა დასაქმებული. მეორე – მალხაზ კოდუა, უკვე თავის პირად, პატიოსანი შრომით მოპოვებულ ფულს უხდიდა ფეხბურთელებს და შევარდნაძეც „დინამოს“ ფანატი იყო... სწორედ ამ ორი ადამიანის ძალისხმევამ დააყენა თბილისის „დინამო“ აღორძინების გზაზე და 1976 წლის 3 სექტემბერს, პირველად ქართული ფეხბურთის ისტორიაში, საბჭოთა კავშირის თასს დაეუფლა. მოსკოვში, „დინამომ“ ერევნის „არარატი“ დაამარცხა 3:0 და მთელი საქართველო გაახარა.

მოსკოვის ლეგენდარული მატჩის შემდეგ გამართულ ბანკეტს მალხაზ კოდუა უკვე ლეგალურად ესწრებოდა და მოწინააღმდეგე გუნდის ფანს, სპიტაკის მილიციის უფროსს, სურენ მარტიროსიანს, რომელიც აგრეთვე ესწრებოდა ბანკეტს, უთხრა:

– ეს ერთი და სხვა ათასი, ჩემო სურენ. ასეთ ამბებში ხშირად შევხვედროდეთ ერთმანეთს.

P. S. გასული საუკუნის ოთხმოციან წლებში, მალხაზ კოდუა უცხოეთში გაემგზავრა და ბოლოს ავსტრალიაში დასახლდა ოჯახთან ერთად. იქ მან თამბაქოს ბიზნესი ააწყო, მილიონერი გახდა და 1998 წელს, 74 წლის ასაკში ქალაქ კანბერაში გარდაიცვალა...