„ბედნიერება არ არსებობს – არსებობ, შენ ღმერთო და ეს არის ბედნიერება. არც იმედი არსებობს – არსებობ შენ და ეს არის იმედი. ამბობენ, რომ ქვეყანაზე ყველგან ერთი მზეა, ერთი მთვარე, ერთი დღე და ერთი ღამე, თურმე ყველაფერი ერთია. არ მჯერა! მე რაც ჩამოვთვალე, მარტო მე მაქვს. ეგღა მაკლია, ყველაფერი ერთი იყოს. რაც მე მეკუთვნის, იმის მსგავსი არაფერია. თქვენ გგონიათ, ყველა ხედავს მზეს? გამორიცხულია...“ მე არაფერს გეტყვით. წაიკითხეთ ამირან შალიკაშვილის დღიურები და გაიგებთ, თუ როგორ უყურებს ცხოვრებას პატიოსანი ადამიანი, როდის უჭირს სულიერად თუ მატერიალურად, რატომ არ აქვს იოლი გზა ნიჭიერებას და როდის მარცხდება ის საქმესა თუ პირად ცხოვრებაში.

„დავიბადე 1939 წელს, 22 მარტს, უზბეკეთის ქალაქ კოკანტში, სამშობლოსგან მოწყვეტილი. მძიმე დღეები... მამა, დედა, გადასახლება... დედა დარჩა ფეხმძიმე, დაიბადა ჩემი და... დედა მიდის მამასთან და ვიბადები მე. მერე მამა ომში წავიდა, ოცდაშვიდი წლის დაიღუპა. დედა თავს იკლავდა მამის დაღუპვის გამო. მერე ჩემი უმცროსი ძმა შიმშილით მოკვდა. მე და ჩემი და ცოცხლები დავრჩით. ცოტაც მაცალეთ. მე მივყვები ჩემი ცხოვრების ნამდვილ ტკივილებს. დავრჩით უცხო ქალაქში, სადაც ჩვენი მოდგმისა და ჯილაგისა არავინ იყო. სამაგიეროდ, იყო ცრემლი, შიმშილი, ტკივილი. დედამ მუშაობა დაიწყო ღვინის ქარხანაში (მას მუსიკალური განათლება ჰქონდა). ღვინის ქარხანასთან იყო ჰოსპიტალი. მიდის დედა, ესმის, ვიღაც მღერის ქართულ სიმღერას – „ჩემო ციცინათელა“. დედამ მოიკითხა, ფეხმოჭრილი ჯარისკაცი აღმოჩნდა ლანჩხუთიდან. დედა მას უვლიდა. ის რომ გამოვიდა ჰოსპიტლიდან, დედას ტიფი შეეყარა. დედა დარჩა საავადმყოფოში. ამ უცხო ჯარისკაცმა გვიშველა, ჩვენ წამოვედით. დედა დარჩა... 12 დღე ვიმგზავრეთ საქართველომდე. ჩამოვედით სამშობლოში... ვიზრდებოდი სოფელში. ვსწავლობდი სოფლის სკოლაში და ვინაიდან ქართული ენა არ ვიცოდი, ორი წელიწადი ვიჯექი პირველ კლასში. ბებიაჩემმა ბიძაჩემს ურჩია, გოგო შეეყვანათ რუსულ სკოლაში, ბიჭი – ქართულში. გოგო გათხოვდება და მერე თავის თავს მიხედავს, ბიჭი კი, რა ვიცი, რა გამოვა და მისი გარუსება არ მაწყობსო. ბებია გახლდათ ჯიბუტის ქალი, საოცრად პრინციპული და ძალიან საყვარელი. თუმცა, ჩემზე მეტად ჩემი და უყვარდა, რადგან ოთხი ვაჟი ჰყავდა. ერთ უცნაურ ამბავს მოვყვები: ერთხელ ბათუმში, ეზოში, სადაც ბაბუაჩემის ოჯახი ცხოვრობდა, შემოსულა მათხოვარი, 12 წლის გოგონა. ტანზე დაგლეჯილი კაბა ეცვა და თხოულობდა პურს. ბაბუაჩემმა სახლში შეიყვანა, დაუძახა თავის მეუღლეს: მაშიკო! მოდი ერთი, ამ გოგონას პური აჭამეო. ბებიამ დასვა გოგონა მაგიდასთან, მიუტანა სადილი. ბავშვი შეშინებული ჩქარ-ჩქარა ჭამდა, ბაბუა უყურებდა. გულში რაღაცამ გაუელვა. მიუბრუნდა ბებიას და ეუბნება: „მაშიკო, გოგო არ გვყავს, ხომ არ ვიშვილოთ ეს ბაღანა?“ აი, ასე შევიძინე მამიდა, წარმოშობით თათრის ქალი, საოცრად ვუყვარდი. ბაბუამ ის ლანჩხუთის რაიონში, სოფელ გაგურში წაიყვანა, იქ, სადაც ჩვენს საგვარეულოს მამულები ჰქონდა (წარმოშობით შალიკაშვილები მესხები ვართ, ჩასახლებული გურიაში, გურული თავადები). ამ მამულში ის გოგო დასახლდა, გათხოვდა და როცა გადასახლებიდან დავბრუნდით, მამიდასთან ვცხოვრობდით. 1947 წელს დედა დაბრუნდა გადასახლებიდან. მე სოფელში ვიყავი, დედამ მოიკითხა თავისი შვილები, გოგო ინახულა ქუთაისში, ბიჭი კი სოფელში ნახა. დიდი თმა მქონდა, აღმომაჩნდა ტილები და გადამპარსეს. იმ ღამეს არ მეძინა, ვერ შევეგუე, ტილები რომ აღარ მაწუხებდა. ძალიან მინდოდა, ტილები ჩემთან ერთად ყოფილიყვნენ. მანამდე ყველაფერი მქონდა შეყრილი – ბღერი, მუნი... ხშირად ორღობეში ლამაზი გოგონა შემხვდებოდა. მე სიყვარულის არაფერი მესმოდა, მაგრამ ვჩერდებოდი და ვუყურებდი. წითელ ვაშლებსაც ვუყურებდი, ჩაის ბუჩქებს, სიმინდის ყანებს, ყველაფერს ვუყურებდი, მაგრამ გოგოს რომ დავინახავდი, ვჩერდებოდი. არ ვიცი, რატომ? ეს გოგო მიყვარს, ვერაფერს ვეუბნები, მაშინ, იდექი შტერივით. მეც ვიდექი... კვირაში სამჯერ ლობიო, ბევრი მჭადი უნდა მიმეტანებინა. იშვიათად იკვლებოდა ძროხა სოფელში... შურაია თორაძის გვარი ზედა აკეთში შეძლებული გვარი გახლდათ, მამამისი გიჟების მოსარჩენ წამალს ამზადებდა ბალახებიდან. გადმოცემით ვიცი, რომ მამაჩემს უყვარდა, მაგრამ შურა არ გაჰყოლია. ის გაათხოვეს, მაგრამ მალე საქმე ცუდად წაუვიდა ამ ოჯახს – ჯერ შურას მამა გარდაიცვალა, მერე დედა, ქმარი ჯარში წაიყვანეს, დარჩა ორი ბავშვი, ორივე დაეხოცა. ყველანი ეზოში დაასაფლავა, დარჩა მარტო და კარგა ხნის შემდეგ გაგიჟდა. გახდა ბებიაჩემის მოსავლელი. ბებიამ შურა დიდხანს არ ამყოფა საგიჟეთში, გამოიყვანა და გონს რომ მოვიდა, ტყეში გაიქცა, მოძებნა ბალახი, დაამზადა წამალი და გამოვიდა მდგომარეობიდან. როცა მე და ბებია გურიაში ჩავდიოდით, შურაიასთან ვჩერდებოდით. მას ძალიან უხაროდა. ჰყავდა სახლში მოსარჩენი გიჟები, მოარჩენდა, მერე რამდენიმე თვეს ამუშავებდა და ფულს არ ახდევინებდა. ჰყავდა ორი ძროხა, ორი ხბო, ქათმები. ჰქონდა ბევრი სიმინდი და ლობიო, ხუთი ჰექტარი მიწა. ვკრეფდით ჩაის, ვბანაობდით ღელეში, ხანდახან აცანაში მივდიოდით... ასე გადიოდა ჩემი ბავშვობის დღეები. შურაია კარგი შესახედაობის, მაღალი, გამხდარი, 40 წლის ქალი გახლდათ და დასამალი არაფერი მაქვს, პირველად მან მასწავლა ის, რასაც კაცისა და ქალის ურთიერთობა ჰქვია. ხშირად მარბენინებდა ოთახებში, მეთამაშებოდა, როგორც კატა – თაგვს და მერე „დამხრავდა“. ამიტომ, სოფელი მირჩევნოდა ქალაქს... ბებიას სამი ბიჭი ჯარში წაიყვანეს, ხოლო მამაჩემი გადაასახლეს. ბებია მომიყვა: „მე, შვილო, ოთხი გველი დავიჭირე. ენა ამოვაცალე და შევინახე. ერთი წლის შემდეგ გავხსენი, ერთი დაკარგული იყო და სამი ადგილზე დამხვდა. ერთი გამოვიტირე – ეს მამაშენი იყო, სამი დამიბრუნდა. შვილო, ძალიან გაგიჭირდება ცხოვრება, მაგრამ იცოდე, ვინც შენ რამეს დაგიშავებს, ის არ გაიხარებს. მაცხოვრის ეკლესიაზე მყავხარ შეწირული. ოღონდ, შენ ცუდი არ გააკეთო“.

*

მინდა, გავეცალო გურიას, წავიდე ქალაქში. მინდა, გავშორდე ღორებს, ძროხებს. ვემშვიდობები ცრემლიანი თვალებით, გულნატკენი, ნაწვალები ხელებითა და გაჯახირებული ფეხებით... სკოლა, სიცივე, საწოლი ოთახი – „ჩერდაკი“. დილით მოდიოდა ბებია, ავიღებდი პურს, გავემზადებოდი სკოლისთვის, დამისხამდნენ ჩაის. პურის ნაჭერი, ზედ კარაქი წასმული, მერე იმ წასმულ კარაქს ერთი კვირა ხმარობდნენ – წაუსვამდნენ, აფხეკდნენ, წაუსვამდნენ აფხეკდნენ... ბათუმის ცენტრალურ პირველ სკოლაში ვსწავლობდი. საღამოს გავრბოდი მანდარინის დამზადების პუნქტში და მანდარინებს ვახვევდი „სალფეთქებში“. თითო ყუთის შეფუთვაში ხუთ მანეთს გვაძლევდნენ. ერთ ყუთს ვერავინ ავსებდა და ერთხელ, როცა შევავსე, ოლიმპიურ ჩემპიონად გამომაცხადეს... ზამთარში მეცვა „ტელეგრეიკა“, გაუბედურებული, დაგლეჯილი ქუდი, ძირგამოხეული ჩინური კეტები, ბებიას მიერ ამობლანდული, ბიძაჩემის ნაქონი წინდები. დაკერებული შარვალი, თმები – გადაპარსული და ცრემლიანი თვალები. მესამე სართულზე არც ტუალეტი და, არც წყალი არ იყო. ამ ყველაფრის მომწესრიგებელი მე ვიყავი. „ადექი, ბიჭო, წაიღე ე გარშოკები, ამეიტანე წყალი, წადი ბიძაშენთან, ბაზარში...“ (ბიძაჩემი – ბიძინა შალიკაშვილი, როგორც ომის ვეტერანი, ბაზრის გამგედ მუშაობდა). წავიდოდი ბაზარში, სკოლაშიც ხომ უნდა მევლო, ასევე, გამოწერილი მქონდა ჩემი პატარა ბიძაშვილების მოვლა. ჩემი შენახვა გაჭირდა და მომაწყვეს „გარაჟში“ (რომელიც პურის მანქანებს ემსახურებოდა), მთავარ „მეხანიკთან”, იქნებ „მეხანიკობა” ისწავლოს და თავი მაინც შეინახოსო. ეს ფრაზა, რომ ჩემი თავი უნდა შემენახა, სულ მესმოდა მთელი ჩემი ბავშვობა და მერეც. ერთხელ, სომეხმა თითები მოიყოლა მოტორში რაღაცის კეთების დროს, ისროლა „კლუჩი“ და გამწარებულმა მიყვირა: „წადი აქედან, რად გინდა ამ უბედურებას რომ სწავლობ!..” დრო მიდიოდა, როცა მე უკვე თეატრი მქონდა და ჩავდიოდი ბათუმში საგასტროლოდ, მოვიდოდა ის „მეხანიკი” და უნდა გენახათ, როგორ უხაროდა, რომ მე კაცი გამოვედი. მეხვეოდა, მკოცნიდა, რესტორანში მპატიჟებდა.

*

ახლოვდება ის წუთები, საათი, როცა უნდა დავიწყო თეატრზე საუბარი... „ბიჭო, ეს ტელეგრეიკიანი, თავგადაპარსული ბიჭი არ შემოუშვათ თეატრში“, – ხმადაბლა ლაპარაკობენ მსახიობები. ეს მე ვიყავი. მაშინ არ ვიცოდი, თეატრის სიყვარული რა იყო, მაგრამ იქ მინდოდა შესვლა. ბათუმში იმ დროს იყო საოცრად დიდი თეატრი, იქ მოღვაწეობდნენ დიდი მსახიობები... იმისთვის, რომ თეატრი შემექმნა, სულ ვჩხუბობდი, ვყვიროდი, ერთხელ გიგა ლორთქიფანიძეს უთხრეს – „შემოვარდება, ყვირის, გვეჩხუბება, ილანძღება. ბატონმა გიგამ იკითხა: „ქვებს არ ისვრის?“ არაო! – იყო პასუხი. „არა უშავს, ესე იგი, ჯერ მთლად არ გაგიჟებულა“. ჩემი ცხოვრების განმავლობაში ბევრს ვზრუნავდი, მაგრამ მოგებას ვერაფერში ვნახულობდი. რაც ვიშოვე, წავაგე, წაგებულზე ვიარე.

კირა 16 წლის მოვიდა თეატრში და დარჩა. მის სახელთანაა დაკავშირებული ამ თეატრის შექმნა. გახდა ჩემი მეუღლე, მაჩუქა ორი ვაჟი – დათო და ამირანი (პირველი ქორწინებიდანაც მყავს ორი ვაჟი). რვა წელიწადია, ლოგინად ჩავარდნილ დედას უვლის. მეტი რა, უძლებს ამირან შალიკაშვილს. ამბობენ, ამ გაძლებისთვის მას გმირის წოდება უნდა მიენიჭოსო. მიანიჭეთ, მეც ეს მინდა. დარწმუნებული ვარ, როცა მე გავეცლები ამქვეყანას, იმ ჰაერს დასწყევლიან, რომლითაც ვსუნთქავდი. რამდენიმე სასაფლაოს გზა გამოინახება, მაგრამ, რომელსაც შეარჩევენ, ისიც შეშურდებათ ჩემთვის...

სიყვარული ქალისადმი სულ სხვა გრძნობაა. როგორ შემოიჭრება ჩემში, ვერ ვგრძნობ, მაგრამ როგორ ვკარგავ, ნამდვილად ვხედავ. განვიცდი, მაგრამ ვერაფერს ვშველი. რამდენიც გინდა იდარდე, ურტყი კედელს თავი. ძალიან მშველის წერა, ეს რომ არ დამეწყო, შეიძლება, თავი მომეკლა. ხშირად მიფიქრია, ახლაც ვფიქრობ, რატომ წავედი ამ გზით. ბავშვობაში მუსიკაზე არავის ვუტარებივარ, არც ცეკვაზე, არც სპორტზე. არავის ეცალა ჩემთვის. ერთი რამ ჰქონდათ საზრუნავი – საჭმელს მაჭმევენ და სადღაც დასაძინებელ ადგილს გამომინახავდნენ. მეძინა იატაკზე, მაგიდის ქვეშ, მინდორში, ქოხში, სხვენზე. ჩემი საწოლი არ გამოინახა, არ მახსოვს არც ბავშვის ოთახი, არც სათამაშოები. ყველაფერს სხვისას ვხედავდი. მაღაზიებში ვუყურებდი და ჩემს აზროვნებაში ვქმნიდი წარმოდგენას – როგორ ვითამაშებდი, ეს ყველაფერი ჩემი რომ ყოფილიყო. ჩემი ჩაცმულობის გამო ყოველთვის ვერიდებოდი საზოგადოებას. თუ პრეზიდენტი დამპატიჟებდა, ძალიან განვიცდიდი, შესაფერისი ჩაცმულობა არ მქონდა და ვერ მივდიოდი. ერთადერთი, რაც მიყვარდა, ეს იყო სისუფთავე... ყველაფერს მინადგურებდნენ ან მპარავდნენ. სევდით ვიხსენებ დიდი რუდუნებით მოწყობილ უნიკალურ ოთახს, სადაც 700 ცალი ფირფიტა განადგურდა. ეს ყველაზე დიდი დარტყმა იყო ჩემთვის. დიდხანს, ძალიან დიდხანს მესიზმრებოდა, როგორ იწვოდა ჩემი თეატრი. წამოვხტებოდი, წყალს დავლევდი, გულს დავიმშვიდებდი, დავწვებოდი და ჭერს მივაშტერებდი თვალებს, სახლის ჭერს, რომელიც დღემდე გაურემონტებელია. ფული მქონდა, მაგრამ მხოლოდ სახარჯო და ოჯახის შესანახი. თუ რამეს შევიძენდი, მეორე დღეს მშიერი უნდა დავრჩენილიყავი. არავის არავითარი სიმდიდრე ჩემთვის არ დაუტოვებია... რუსთაველზე ნანგრევებისგან შევაკოწიწე პატარა, ძველი შენობის კედლები და თეატრი დავარქვი. აქ რომ ვარ, არავის ვუნდივარ, მაგრამ, რას იზამენ, ჩემს სიკვდილს ელოდებიან. სიკვდილამდე დრო კი ძალიან გაიჭიმა. ესეც, ალბათ, ღმერთის ნებაა. არ მასვენებს ფიქრი, რომ თეატრი უნდა მქონდეს. გვირაბი გამყავს შენობის ქვედა სართულზე, რომ თეატრს, რუსთაველის გამზირის მიწისქვეშა გადასასვლელიდან შემოსასვლელი ჰქონდეს. ამას დაურთეთ ოჯახის პრობლემა. 1988 წლის გაზაფხულზე შენობის გარშემო ატეხილმა დავამ პიკს მიაღწია. მე არაფერს ვთმობდი, არც მოწინააღმდეგე მხარე...

*

რაც თავი მახსოვს, ყოველთვის მიჭირდა. მქონდა ფული, მიჭირდა, რადგან ის ფული ჩემს გაჭირვებას არ ჰყოფნიდა, არ მქონდა, მიჭირდა და მიჭირდა... კინოსტუდიაში მუშად დავიწყე მუშაობა. მე მევალებოდა სიმძიმეების გადატანა, მათ შორის გადასაღები აპარატურის. ყველას ვეხმარებოდი. ჩემთვის არ იყო: ეს ჩემი საქმეა და ეს –  მისი. ყველაფერი ჩემი გასაკეთებელი მეგონა. კინოფილმ „აბეზარას“ გადაღება დაინიშნა ღია ცის ქვეშ. გადაღების ადგილი ტელევიზიის შენობის მოპირდაპირე მხარეა. მაშინ ყველაზე კარგი შენობა თბილისში ეს გახლდათ, თერთმეტსართულიანი სახლის გაგრძელება. საშინელი სიცხეა. ძალიან რომ არ შეუშალოს მზემ ხელი, ზემოდან „ტულს“ ვჭიმავდით. არის რია-რია. ლეილა კოსტიუმის გამოსაცვლელად წავიდა კინოსტუდიაში. ახლავე მომიყვანეთ! – ყვირის რეჟისორი. ამირან, „პრივედი ლეილუ“! ვწყდები ადგილს, გავრბივარ, როგორც იტყვიან, თავქუდმოგლეჯილი. შევვარდი კინოსტუდიაში, ვიცოდი, სადაც იყო გარდერობი, ავიარე მეხუთე სართული, კარში შევიჭერი და რას ვხედა – ლეილა დგას ჩემ წინ შიშველი და კაბას იზომავს. სამყარო გაჩერდა... შიშველი ქალი, რომელზეც მე ვოცნებობ, მაგრამ მარტო მე არა, მაშინ მთელი საქართველო იყო ლეილაზე შეყვარებული. მას, მახსოვს, მერი პიქფორდს უწოდებდნენ. მე გაშტერებული ვუყურებ. გადაღება დაიწყო, – ვეუბნები. უთხარი, რომ ვიცვამ და მოვდივარ. ხომ ხედავ, რომ ვიცვამ, კარი მოხურე... გარეთ გავედი, კარი მივხურე, დავრეტიანდი. არეული ფეხით გავიარე დერეფანი. მივედი გადასაღებ მოედანზე, ლეილა იქ დამხვდა. ის მანქანით წაიყვანეს. დამინახა თუ არა, მომაძახა: „რას გარბოდი, მანქანით წამოგიყვანდი“. მას ჩემი თვალი მაინც შიშველს ხედავდა, მთელი წელიწადი კაბაში ვერ დავინახე. ვიძინებდი – ლეილა შიშველი, დავრბოდი ქუჩაში – ლეილა შიშველი. ეს იყო საოცარი სტრესი, რომელიც დიდხანს შემორჩა ჩემს ცნობიერებას.