ზაფხული კვებითი ინტოქსიკაციის მთავარი სეზონია. იმის მიუხედავად, რომ საქართველოში საკვები პროდუქტის ხარისხს ოფიციალურად იცავს კანონი „სურსათის უვნებლობის შესახებ”, რიგითი მომხმარებელი დაზღვეული მაინც არ არის. ადამიანთა უმეტესობა გაურკვეველი წარმომავლობისა და ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შემცველი პროდუქტით იკვებება. როგორ ირღვევა საქართველოში  პროდუქტის შენახვისა და მოხმარების პირობები და რა დაავადებებთან არის დაკავშირებული საკვებით გამოწვეული სეზონური  საფრთხეები, ამის შესახებ  „ევროპის ხარისხის მართვის საერთაშორისო ორგანიზაციის“ წარმომადგენელს, სურსათის უვნებლობის სისტემის აუდიტორს, კომპანია „პსპ-ს“ ხარისხის კონტროლის განყოფილების უფროსს, მაკა შუბლაძეს ვესაუბრეთ.

მაკა შუბლაძე: უკვე სამი წელია, რაც „ევროპის ხარისხის მართვის საერთაშორისო ორგანიზაციაში„ ვმუშაობ, რომელიც  მოიცავს  ნებისმიერი  სფეროს ნებისმიერი წარმოების  სტანდარტიზაციას და სხვა უამრავ მიმართულებას. დღეს კვების მწარმოებელი კომპანიებისთვის ყველაზე პოპულარული  სტანდარტი  არის „აისო 22 000” და ჩვენი ორგანიზაციის მიერ ამ სერტიფიკატის გაცემა ძალიან სერიოზული თემაა, მით უმეტეს – ჩვენს ქვეყანაში.  ევროპულ ქვეყნებში კვების მწარმოებელი კომპანიისთვის სურსათის უვნებლობის შესატყვისი სტანდარტის – „აისო 22 000-ის“ მინიჭება მოიცავს „ჰასპის” სისტემას. ეს არის სისტემა, რომელიც საფრთხეების ანალიზსა და კრიტიკული საკონტროლო წერტილების განსაზღვრას უკავშირდება. მისი დანერგვა კვების მწარმოებელი კომპანიისთვის  „აისო 22 000-ის” მოპოვების ერთ-ერთი მთავარი პირობაა. მწარმოებელი  კომპანია ვალდებულია, მისი წარმოების ყველა ეტაპზე გააკონტროლოს თავისი პროდუქცია და პასუხისმგებელი იყოს ხარისხიანი პროდუქციის არა მხოლოდ გამოშვებაზე, არამედ მის დისტრიბუციასა და შემდგომ რეალიზაციაზეც.

– ამ კრიტერიუმებით, საქართველოში არსებობს კვების მწარმოებელი კომპანია, რომელსაც ეს ყველაზე კომპეტენტური სტანდარტი შეიძლება მიენიჭოს?                    

 –  საქართველოში ეს სერტიფიკატი რამდენიმე ცნობილ  კომპანიას ნამდვილად  აქვს კედელზე გამოკიდებული, თუმცა, ვერ დავდებ თავს, რომ მათ ეს სტანდარტი  მიანიჭეს პროდუქტზე, რომელიც აკმაყოფილებს ხარისხს   გამოშვებიდან მომხმარებლის სუფრამდე. ეს არის ქართული ხრიკი და, როგორც ვხვდები, მათ ეს სტანდარტი მოპოვებული აქვთ წარმოების არა სრულ, არამედ რომელიმე კონკრეტულ ეტაპზე. სურსათის უვნებლობასთან დაკავშირებით, ყველაზე დიდი რისკები ხშირად არა წარმოებაში, არამედ დისტრიბუციასა და შენახვის პირობებში „იმალება” და ამ მხრივ ძალიან რთული მდგომარეობა გვაქვს. ყველაზე ხშირი კვებითი ინტოქსიკაციები სწორედ   შენახვის პირობების დარღვევით არის გამოწვეული, მით უფრო – ზაფხულში, როდესაც ინფექციებისთვის ყველაზე  აქტიური სეზონია. თამამად შემიძლია, ვთქვა, რომ ჩვენი მარკეტების 80 პროცენტში პროდუქტის შენახვის პირობები დარღვეულია: არ აქვთ  მაცივრების საკმარისი რაოდენობა და ისიც საკითხავია, როგორ არის შენახული პროდუქტი მაცივრებში. პროდუქტის ხშირი გადნობა და გაყინვა შენახვის პირობების ყველაზე დიდი დარღვევაა. რძის პროდუქტების შენახვის ტემპერატურა 5-დან 8 გრადუსამდე მერყეობს, საერთოდ მიუღებელია ხორცისა და თევზის შენახვის  ტემპერატურის მონაცვლეობა, რაც ამ პროდუქტში ძალიან ბევრ ცვლილებას იწვევს. ორგანიზმისთვის საშიში შეიძლება აღმოჩნდეს ბევრჯერ გამდნარი და გაყინული ეგრეთ წოდებული „სტაკანჩიკი” ნაყინიც კი, რომელსაც მომხმარებელი ფორმაშეცვლილ მდგომარეობაში იღებს. დღეს საკვებით ინტოქსიკაცია პრობლემური საკითხია მთელი მსოფლიოსთვის. მოწამვლის ესა თუ ის ტიპი დამახასიათებელია სხვადასხვა ქვეყნისთვის: გერმანიაში ბოტულიზმს იწვევს ძეხვეული, ამერიკაში ძირითადად იწამლებიან პარკოსნებით, რუსეთში კი – სოკოს კონსერვებით. იმ ქვეყნებისთვისაც კი, სადაც მომხმარებლის უფლებების დაცვა ზედმიწევნით სკურპულოზურად ხდება, სტანდარტების ასეთი დაცვის მიუხედავად, სულ ახლახან ევროპაში მაინც გაიპარა ინციდენტი, რომელმაც მთელი მსოფლიო შეძრა. ყველამ ვნახეთ, ეშერიხია  კოლის ინფექციით რამდენი ადამიანი დაიღუპა და დღემდე იკვლევენ ამ რისკების ანალიზს. ისეთ დაცულ, სტანდარტებით რეგულირებულ ქვეყანაში, როგორიც გერმანიაა, გაიპარა ასეთი შემთხვევა და, რა დაზღვეულები ვართ ჩვენ? 

– საკვები პროდუქტით ინტოქსიკაციის მიხედვით, ზაფხული ყველაზე აქტიური პერიოდია.  რომელი  დაავადებებია გავრცელებული ყველაზე მეტად ზაფხულის თვეებში?     

–  მავნე ორგანიზმების  გასამრავლებლად ცხელი და ნოტიო ამინდი ყველაზე ხელსაყრელი პერიოდია. თუ ამას იმ ფაქტორსაც დავუმატებთ, რომ მალფუჭებადი პროდუქტების შენახვის პირობები ყველაზე ხშირად სწორედ ზაფხულში ირღვევა,   როდესაც კვებითი ტოქსიკოინფექციების გამომწვევი მიკრობები შეუფერხებლად   მრავლდებიან, ზაფხული კვებითი ინტოქსიკაციის კერად შეიძლება, ჩაითვალოს.  პროდუქტის შენახვისა და მოხმარების წესების დარღვევამ, შესაძლოა, გამოიწვიოს ამ პერიოდისთვის დამახასიათებელი, ისეთი გავრცელებული დაავადებები, როგორებიცაა: ბრუცელოზი, სალმონელოზი, სტაფილოკოკური ტოქსიკოინფექცია.  ბრუცელოზის წყაროსა და რეზერვუარს წარმოადგენს რქოსანი საქონელი. დაავადების გამომწვევი მიკროორგანიზმი, ბრუცელა, ადამიანის ორგანიზმში სხვადასხვა გზით იჭრება. ალიმენტური (კვებითი) გზით ინფექციის შეჭრა ხშირად ხდება აუდუღარი რძისა და რძის ნაწარმის საშუალებით. ზაფხულში ასევე გავრცელებული ინფექციური დაავადებაა სალმონელოზი. ადამიანის ორგანიზმში სალმონელა ძირითადად ხვდება საკვებით – კვერცხით, ხორცია და სხვა ისეთი პროდუქტით, რომლებიც თერმულად დამუშავებული არ არის. სალმონელათი   დაბინძურებული საკვებით ინტოქსიკაცია ხშირია ბავშვებში. ამ ინფექციის ძირითადი წყაროა შინაური ცხოველები: ღორი, ძროხა, კატა, ძაღლი  და ფრინველები: ქათამი, იხვი, ბატი. დაავადების საინკუბაციო პერიოდი რამდენიმე საათიდან  6-7 დღემდე მერყეობს, რაც უფრო მეტად საკვებით ინფიცირებისთვის არის დამახასიათებელი. თუმცა, ეს დაავადება შეიძლება გავრცელდეს  ინფიცირებულ ადამიანთან კონტაქტითაც. კვებითი ინტოქსიკაციის ერთ-ერთი გავრცელებული სახეა სტაფილოკოკური ინტოქსიკაცია, რომელიც ვითარდება სტაფილოკოკური ენტეროტოქსინის შემცველი საკვების მოხმარებისას.  ენტეროტოქსინი სითბოგამძლეა, მისი უვნებელყოფისთვის საჭიროა 1-2-საათიანი დუღილი.  სტაფილოკოკურ ტოქსიკოინფექციას ხშირად იწვევს კრემიანი საკონდიტრო ნაწარმი, ტკბილი ხაჭო, რძე, კარაქი. ეს პროდუქტები სტაფილოკოკით მაშინვე ბინძურდება, თუ ოთახის ტემპერატურაზე რამდენიმე საათის განმავლობაშია დატოვებული. ტორტის შენახვის ვადა მაცივარშიც კი, არაუმეტეს 6 საათია. შენახვის წესების დარღვევის დროს ამ პროდუქტებში წარმოიქმნება სტაფილოკოკის გამრავლებისთვის კარგი პირობები და ხდება ენტეროტოქსინის წარმოქმნა. ეს არის სწორედ ის ტოქსინი, რომელიც დაავადების განვითარებას იწვევს. არის შემთხვევები, როდესაც საკვებს სტაფილოკოკით აბინძურებს ადამიანიც – მზარეული,  კონდიტერი ან გამყიდველი,  რომელსაც შეხება აქვს ამ საკვებთან და დაავადებულია  ფურუნკულოზით, პიოდერმიით ან  სხვა ჩირქოვანი ინფექციით. ხშირად საფრთხეს წარმოადგენს სურდოთი, ლარინგიტით ან ბრონქიტით დაავადებული ადამიანიც. 

– რომელი პროდუქტები მიეკუთვნება  ზაფხულში  ინტოქსიკაციის ყველაზე მაღალი  რისკის ჯგუფს?    

– ხორცი და ხორცპროდუქტები, თევზი და ზღვის პროდუქტები, რძე და რძის პროდუქტები,  მაიონეზი, ასევე,  ბავშვთა კვება, რომელზეც არ უნდა მოხვდეს მზის პირდაპირი სხივები.   მაღალი რისკის ჯგუფს მიეკუთვნება საკონდიტრო ნაწარმი, რომელიც ჩვენთან უხვადაა წარმოდგენილი. ხშირად  მათზე საერთოდ არაა მითითებული არც მწარმოებელი კომპანია, არც შენახვის ვადები – ისინი ხომ განუსაზღვრელი ვადით არაა გამოშვებული. ინტოქსიკაციის სერიოზული კერაა ფასტფუდი, რომელიც მაღალი რისკის ტოქსიკურ საფრთხეებს ქმნის.    

– ძირითადად  როდის  და რომელ ეტაპზე იძენს საკვები ჯანმრთელობისთვის მავნე თვისებებს? 

 – ჯანმრთელობისთვის მავნე თვისებები  საკვებმა შეიძლება შეიძინოს როგორც წარმოებისას, ასევე, ტრანსპორტირების, შენახვისა და რეალიზაციის დროს. ზაფხულში განსაკუთრებით საშიშია ფარშისგან მომზადებული კერძები, პაშტეტი, მაიონეზი. მათში მიკროორგანიზმები ძალიან სწრაფად მრავლდება, ეს და სხვა მალფუჭებადი პროდუქტი შენახული უნდა იქნეს მცირე ხნით და დაბალ ტემპერატურაზე. კატლეტისა და პელმენის  შეთბობა უსაფრთხოებისთვის საკმარისი არ არის  – მიკრობები, რომლებიც ამ პროდუქტების სიღრმეში ბინადრობენ, შესაძლოა, სიცოცხლისუნარიანნი დარჩნენ, მათი უვნებელყოფისთვის სითბური დამუშავებაა საჭირო. ზოგჯერ მოწამვლას იწვევს საკვებში მოხვედრილი ქიმიური ნივთიერებები (პესტიციდები), მძიმე ლითონების (თუთიის, სპილენძის, ტყვიის) მარილები. პროდუქტის  ბუნებრივი შხამი კვებით ინტოქსიკაციას არ მიეკუთვნება,  ინტოქსიკაციის ამ სახედ არ შეიძლება ჩაითვალოს არც უმწიფარი ნაყოფით ან რაციონალური კვების წესების დარღვევით (დიდი ოდენობით ცხიმიანი პროდუქტის, მჟავე რძის, ურთიერთშეუთავსებელი პროდუქტების)  და მოხმარებით  გამოწვეული დისპეფსიური მოვლენები.  მარწყვით, კვერცხითა და სხვა ამგვარი პროდუქტით გამოწვეული მოწამვლა ხშირად ამ პროდუქტის მიმართ ორგანიზმის ალერგიული რეაქციაა და არა ინტოქსიკაცია.   

– ბოსტნეულიც შეიძლება შეიცავდეს საფრთხეს ადამიანის ჯანმრთელობისთვის?

– რა თქმა უნდა. ნუ დაგავიწყდებათ, რომ  დიზენტერიის გამომწვევი შიგელას ბაქტერიები ნიადაგში ცხოვრობენ და, თუ ბოსტნეული კარგად არ გავასუფთავეთ, ამ დაავადებისგან დაზღვეული ვერ ვიქნებით. ბოსტნეული საფრთხედ შეიძლება იქცეს  იმ სასუქების წყალობით, რომელსაც ის შეიცავს. გიგანტური კარტოფილი რომ ჯანსაღი არაა, ამას ხომ ბევრი კვლევა არ სჭირდება? იგივე ითქმის ზამთარში მოყვანილ კიტრსა და პომიდორზე. გლეხს, შეიძლება, ძალიანაც უნდოდეს ჯანსაღი პროდუქტის მოყვანა, მაგრამ, ვინაიდან მას არ აქვს ინფორმაცია, რა რაოდენიბით სასუქი გამოიყენოს, არ იცის პესტიციდების დონის შემცველობა, მას მოჰყავს ბოსტნეული სასუქის იმ რაოდენობით, რომელიც  ამა თუ იმ სახის ბოსტნეულისთვის რეკომენდებული არ არის და, შესაბამისად, სასუქის არასწორი გამოყენება პროდუქტის მავნებლობის საფრთხეს ძალიან ზრდის.